محمّد محسن فیض کاشانی(م 1091 ق)

در سال ۱۰۰۷ ق در کاشان به دنیا آمد. فقیه، محدّث، متکلّم، فیلسوف، مفسّر و شاعر بود. در دو سالگی پدرش را از دست داد. از آن پس عمو و دایی اش مسئولیت تعلیم و تربیت او را به عهده گرفتند.[۱]

پس از تکمیل تحصیلات علوم دینی در زادگاهش، به همراه برادر بزرگ تر خود ملّا عبد الغفور، رهسپار اصفهان شد و از محضر استادان برجسته آن روزگار، چون میر داماد، میر فندرسکی و ملّا صدرا در فلسفه و کلام و از محضر ملّا محمّدتقی مجلسی و شیخ بهایی و برخی دیگر، فقه، تفسیر و حدیث را فراگرفت و موفّق به اخذ اجازه از آنان شد. سپس وارد شیراز شد و به مدّت دو سال از محضر سید ماجد بحرانی و ملّا صدرا، بهره برد. آن گاه به کاشان بازگشت و به تدریس و تألیف، مشغول شد و تا آخر عمر، در آن شهر باقی ماند. در ۲۲ ربیع الثانی سال ۱۰۹۱ق، در گذشت.

مکانت حدیثی

رجالیان، بر فضیلت، علم و برجستگی وی در اصول، فروع، معقول و منقول، تألیف و تصنیف، اتّفاق نظر دارند و او را صاحب علوم و فنون بر شمرده اند.[۲] برخی استادان او عبارت اند از: شیخ بهایی، سید ماجد بحرانی، ملّا صدرا شیرازی، میر محمّدباقر داماد، شیخ محمّد بن حسن بن شهید ثانی، ملّا خلیل قزوینی، ملّا محمّدطاهر قمّی و ملّا صالح مازندرانی. شاگردان فراوانی از وی اخذ حدیث کرده و علم آموخته اند؛ از جمله: محمّدباقر مجلسی، سید نعمت اللّٰه جزائری، قاضی سعید قمّی و فرزندش محمّد، مشهور به علم الهدی.[۳]

آثار حدیثی

فیض کاشانی، در همه علوم دینی، بویژه در حدیث، تفسیر، فقه، کلام، عرفان، فلسفه، اخلاق، ادبیات عرب و فارسی، تبحّر داشته و آثاری در این حوزه ها نگاشته است. برخی، آثار تألیفی او را تا دویست اثر یاد کرده اند.[۴] برخی آثار وی عبارت اند از: الوافی. این کتاب، از جوامع حدیثی متأخّر است. چون هر یک از کتب اربعه به تنهایی دارای نواقصی بود و مراجعه به هر چهار کتاب مشکل است، کتاب جامعی که شامل تمام احادیث کتب اربعه و فاقد نواقص آنها باشد؛ هدف از تألیف این کتاب بود. بر این کتاب، پژوهش های مختلفی صورت گرفته است؛[۵] کتاب های دیگر او الشافی (تلخیص الوافی)، المَحَجّة البیضاء و نوادر الأخبار فی ما یتعلّق باُصول الدین هستند.

[۱] . الوافی، مقدّمه: ج۱ ص۱۸-۲۰.

[۲] . جامع الرواة: ج۲ ص۴۲.

[۳] . الوافی، مقدمه: ج۱ ص۳۲ و ۳۳.

[۴] . روضات الجنات : ج۶ ص۹۳، ریحانة الأدب : ج۴ ص۳۶۹.

[۵] . الذریعة : ج۲۵ ص۱۳.