آداب ايثار

اصل ايثار، عبارت است از «مقدّم داشتن چيزى بر اساس حق (به جا)». اصول آداب ايثار در اين تعريف، خلاصه شده است. بنا بر اين، رعايت اين آداب، شرط تحقّق مفهوم ايثار به عنوان يك ارزش مهمّ اخلاقى نيز هست:

الف ـ اخلاص

نخستين ادبِ ايثار، اخلاص است.[۱]اگر اخلاص نباشد، «مقدّم داشتن ديگرى» تحقّق پيدا نمى كند. وقتى كسى با انگيزه اى غير الهى، چيزى را كه خود بدان نيازمند است، به ديگرى مى دهد، در واقع، آن را به خودش داده است ؛ چرا كه انگيزه نفسانى و خودخواهى، او را وادار به اين عمل كرده است.

ب ـ علاقه مندى

دومين ادب ايثار، علاقه مندى به چيزى است كه ايثار مى شود.[۲]اگر علاقه مندى به آن نباشد، «مقدّم داشتن ديگران» نيز بى معناست. اين ادب نيز از تعريف ايثار، قابل استنباط است.

ج ـ مقدّم داشتن نزديكان

مقدّم داشتن نزديكان و كسانى كه تأمين نيازهاى زندگى آنان بر انسان واجب است، يكى ديگر از آداب ايثار است.[۳]اين ادب را از افزودن قيد «بحقّه (بر اساس حق)» به تعريف ايثار نيز مى توانيم استخراج كنيم ؛ زيرا مقدّم داشتن ديگران بر «نزديكان»، عقلاً و شرعا صحيح نيست.

د ـ مقدّم داشتنِ اهل ايمان

ادب ديگر ايثار، مقدّم داشتنِ اهل ايمان است و بدون ايمان، مقدّم داشتن ديگرى، «حق» تلقى نمى گردد، چنان كه از امام على(ع) روايت شده:

عامِل سائِرَ النّاسِ بِالإِنصافِ، وَ عامِلِ المُؤمِنينَ بِالإِيثارِ.[۴]با ديگر مردمان، به انصاف رفتار كن و با مؤمنان، به ايثار.

ه ـ مقدّم داشتن نيازمندتر

اين ادب نيز از مقوِّمات مفهوم ارزشىِ ايثار است ؛ زيرا تأمين نيازهاى ثانويه ديگران با هزينه نيازهاى اوّليه خود، حق و ارزش محسوب نمى شود. از اين رو، امام على(ع) در باره آيه ايثار مى فرمايد:

لا تَستَأثِر عَلَيهِ بِما هُوَ أحوَجُ إلَيهِ مِنكَ.[۵]آنچه را كه او (ديگرى) بدان نيازمندتر از توست، بهره خويش مساز.

و ـ برخورد خوش

تنها ادبى كه در تعريفى كه از ايثار ارائه شد، نمى گنجد، ادب برخورد ايثارگر با طرف ايثار است كه بى ترديد، رعايت اين ادب، شرط كمال ايثار است و بدون آن، گاه ايثار، ارزش اخلاقى خود را از دست مى دهد و به فرموده امام على(ع) :

وَجهٌ مُستَبشِرٌ خَيرٌ مِن قَطوبٍ مُؤثرٍ.[۶]خوش رو، از ترش روىِ ايثارگر، بهتر است.