عوامل ايثار

در نضرة النعيم، زير عنوان: «عواملى كه بر ايثار، مساعدت مى كنند»، آمده است:

۱. تعظيم الحقوق: فإن عظمت الحقوق عنده، قام بواجبها و رعاها حقّ رعايتها و استعظم إضاعتها، و علم أنّه إن لم يبلغ درجة الإيثار لم يؤدّها كما ينبغى فيجعل إيثاره احتياطا لأدائها.

۲. مقت الشّحّ: فإنّه إذا مقته و أبغضه التزم الإيثار ؛ فإنّه يرى أنّه لا خلاص له من هذا المقت البغيض إلّا بالإيثار.

۳. الرَّغبة فى مكارم الأخلاق: و بحسب رغبته فيها يكون إيثاره ؛ لأنّ الإيثار أفضل درجات مكارم الأخلاق.[۱]

۱. بزرگداشت حقوق : اگر حقوق در نظر انسان، بزرگْ داشته شود، آن را كاملاً رعايت مى كند و به آن، جامه عمل مى پوشاند و تباه كردن آن را ناگوار مى داند و مى داند كه اگر به مقام ايثار نرسد، حقوق را چنان كه شايسته است، رعايت نكرده است. بنا بر اين، ايثارش را براى مراقبت از حقوق، قرار مى دهد.

۲. نفرت از خسّت : هر گاه انسان از خسّت، نفرت پيدا كند و آن را زشت بشمارد، خود را به ايثار ملزم مى كند و راهى براى نجات از اين نفرت كينه آلود، جز با ايثار، براى خود نمى يابد.

۳. تمايل به مكارم اخلاقى : انسان، بر حسب تمايل به خصلت هاى خوب اخلاقى، ايثار مى ورزد، براى اين كه ايثار، برترين درجه خصلت هاى بزرگوارانه اخلاقى است.

به نظر مى رسد كه در ريشه يابى اسباب ايثار، اين مقدار، كافى نيست. درست است كه امورى مانند: بزرگداشت حقوق، و بيزارى از بخل و رغبت به ارزش هاى اخلاقى (مكارم اخلاق) در پيدايش خصلت ارزشمند ايثار، مؤثّر است ؛ ليكن مسئله اصلى، اين است كه : اين خصوصياتى كه عوامل ايثار شمرده شده اند، چگونه در انسان تحقّق پيدا مى كنند ؟ و چه كسى به خاطر رغبت به ارزش هاى اخلاقى و نفرت از حرص و خِسّت، و براى رعايت حقوق ديگران، ايثار مى نمايد و خواست ديگران را بر خواست خود، مقدّم مى دارد؟

بررسى دقيق براى پاسخ دادن به اين سؤال، نشان مى دهد كه ايثار، ريشه اى جز ايمان نمى تواند داشته باشد. تقويت صفات نيكويى كه به صفت ايثار منتهى مى شوند نيز تنها در سايه ايمان، امكان پذير است. از اين رو، در مكاتب مادّى، سخن از ارزش هاى اخلاقى، شوخى است و هدفى جز فريب دادن و گم راه كردن افكار عمومى ندارد.

بر اين پايه، هر چه ايمان در وجود انسانْ تقويت شود، به خصلت ارزشمند ايثار، نزديك تر مى گردد و به فرموده امام على(ع)، انسان، در بالاترينِ مراتب ايمان، ايثارگر مى شود[۲]و به فرموده امام صادق(ع)، مؤمنانِ كامل اند كه در سختى، ديگران را بر خود، مقدّم مى دارند[۳]و هر چه ايمان، كامل تر شود، قدرت ايثارگرى در انسان، افزون مى گردد تا به مرتبه ايثار جان و جانبازى مى رسد.