تاریخ اهل البیت(ع)
به روایت نصربن علی جهضمی (م 2۵0 ق)، درباره زندگانی و احوالات ائمه معصومین (ع) کتاب‌های بسیاری نوشته شده؛ که قدمت برخی از آن‌ها به دوره حیات امامان (ع) برمی‌گردد؛ کتاب تاریخ اهل‌بیت (ع) به روایت نصربن علی جهضمی، یکی از این کتاب‌هاست.
مؤلف تاریخ اهل‌البیت (ع)
این کتاب که اطلاعات چندی را درباره میزان عمر، القاب، کنیه، فرزندان و مزار پیغمبر اکرم (ص) و ائمه (ع) گزارش می‌کند، از نویسنده‌ای در قرن چهارم هجری است. علما این کتاب را به چندین نفر نسبت داده‌اند؛ از جمله:
۱ ـ نصربن علی جهضمی؛ سیدبن طاووس (ره) کتاب را به وی نسبت داده است؛ او از ثقات علمای اهل‌سنت است و کتابی در موالیدالائمه نگاشته است.
۲ ـ امام رضا (ع)؛ در نسخه ترکیه نام حضرت به‌عنوان مؤلف یاد شده است؛
۳ ـ احمدبن محمد فریابی؛ فؤاد سزگین بدو نسبت داده و گفته است که او از علمای قرن سوم هجری و نصربن علی جهضمی از مشایخ وی، که رساله در أعمارالائمه داشته است.
به نوشته محقق کتاب، طرقی در کتاب است که در آن‌ها یادی از فریابی نشده؛ هم‌چنین کتاب دارای روایاتی است که راویان آن طبقه‌ای بعد از فریابی هستند.
۴ ـ ابوبکربن ابی‌الثلج بغدادی (م ۳۲۵ ق)؛ برخی از علمای شیعه از جمله علامه شیخ آقا بزرگ تهرانی، شهید قاضی طباطبایی و آیةالله مرعشی بدو نسبت داده‌اند. وی عالمی ثقه و کثیرالحدیث بوده و کتابی نیز در تاریخ ائمه (ع) داشته است.
محقق کتاب نسبت تاریخ ائمه به ابن‌ابی‌الثلج را به دو دلیل رد کرده است: این‌که بسیاری از طرقی که در کتاب آمده، یادی از ابن‌ابی‌الثلج نیست و دیگر این‌که کتاب دارای مطالبی است که متأخر از حیات ابن‌ابی‌الثلج است از جمله سخن از وفات سمری و سد باب نیابت در سال ۳۲۹ ق آمده و حال این‌که ابن‌ابی‌الثلج در ۳۲۵ ق وفات کرده است.
۵ ـ ابن‌خشاب؛ برخی از نویسندگان از جمله سیدبن‌طاووس در اقبال و علی‌بن عیسی اربلی در کشف‌الغمه بدو نسبت داده‌اند.
محقق کتاب می‌نویسند که وی یکی از راویان کتاب بوده است.
۶ ـ حسین‌بن حمدان خصیبی (م ۳۵۸ ق)؛
استاد سیدمحمدرضا حسینی جلالی، محقق کتاب، از کیفیت و ترتیب نگارش نواب امام زمان (ع) استنباط می‌کند که خصیبی نباید نویسنده این کتاب باشد، چرا که وی نصیری بوده و تلقی نصیریان از نواب بدان‌گونه نیست که در این کتاب آمده است.
افزون بر این‌ها، کتاب از طریق امام حسن عسکری، امام رضا، امام صادق و امام باقر (ع) نقل شده و حضرات معصومین (ع) در انتهای اسناد این کتاب قرار دارند؛ بدین‌گونه که بخشی از کتاب روایت امام صادق (ع) است و پس از ایشان امام رضا (ع) آن‌را ادامه داده‌اند. هم‌چنین نام امام عسکری (ع) نیز در میان روایت‌کنندگان کتاب به چشم می‌خورد.
محقق کتاب، که آن‌را به روایت علی‌بن نصر جهضمی چاپ کرده، نویسنده را شیعی دوازده امامی و متأخر از سال ۳۲۹ ق می‌داند.
محتوای کتاب تاریخ اهل‌البیت (ع)
کتاب در هفت فصل به سامان رسیده است ـ فصل شماری از محقق کتاب است؛ ترتیب مطالب کتاب و نکاتی چند از آن بدین قرار است:
فصل نخست؛ اعمار النبی و ائمه (ع)؛ ضمن اشاره به سن معصومین (ع)، به‌صورت گذرا مراحل زندگی ایشان را اشاره کرده است.
رحلت رسول‌خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله را دو شب رفته از ربیع‌الأول گفته است؛
تولد امام سجاد (ع) را دو سال قبل از شهادت امیرالمؤمنین (ع) (سال ۳۸) ذکر کرده است؛
تولد امام محمدباقر (ع) را سه سال قبل از شهادت امام حسین (ع) یاد می‌کند؛
تولد امام مهدی (ع) را ۲۵۸، و سن حضرتش را موقع شهادت امام حسن عسکری (ع) دو سال و چهار ماه گفته است.
فصل دوم؛ اولاد نبی و ائمه (ع)؛
در فرزندان رسول‌خدا (ص)، همسر رقیه عتبةبن ابی‌لهب، و همسر زینب ابی‌العاص‌بن ربیع یاد شده است که أمامه دختر زینب، همو بود که امیرالمؤمنین (ع) بعد از شهادت حضرت فاطمه با وی ازدواج کرد؛
در فرزندان امیرالمؤمنین (ع) نام «محسن» یاد شده است؛
برای امام حسین (ع) سه دختر (زینب، سکینه و فاطمه) یاد کرده است؛
برای امام رضا (ع) جز امام جواد، فرزند دیگری به اسم موسی برشمرده است؛
برای امام حسن عسکری (ع) به جز امام مهدی یک پسر و دو دختر نسبت داده است.
فصل سوم؛ نام‌های مادران نبی و ائمه (ع)؛
مادر امام سجاد (ع) را خلوه (شهِ زنان) دختر یزدگرد معرفی کرده است.
فصل چهارم؛ القاب نبی و ائمه (ع)؛
برای هر کدام از معصومین (ع) چندین لقب برشمرده است.
فصل پنجم؛ کنیه نبی و ائمه (ع)؛
فصل ششم؛ محل مزار نبی و ائمه (ع)؛
فصل هفتم؛ ابواب نبی و ائمه (ع)؛
چاپ تاریخ اهل‌البیت (ع)
۱ ـ تحقیق شهید آیةالله قاضی طباطبایی (امام جمعه فقید تبریز)، با عنوان «تاریخ‌الائمّة» از ابن‌ابی‌الثلج بغدادی (م ۳۲۵ ق)، ۱۳۶۸ ق، قم؛
۲ ـ چاپ مطبعه حیدریه نجف با عنوان «موالیدالائمّة (ع)»، بدون نام مؤلف، ۱۳۷۰ ق، نجف‌اشرف؛
۳ ـ تحقیق حضرت آیةالله مرعشی نجفی، با عنوان «تاریخ‌الائمة (ع)»، منسوب به ابن‌ابی‌الثلج بغدادی (م ۳۲۵ ق)، ۱۳۹۶ ق، قم؛
۴ ـ تحقیق سیدمحمدرضا حسینی جلالی، با عنوان «تاریخ اهل‌البیت (ع) المروی عن‌الائمةالباقر والصادق والرضا والعسکری (ع)»، به روایت نصربن علی جهضمی (م ۲۵۰ ق)، چاپ سوم، ۱۴۳۵ ق /۲۰۱۴ م؛ انتشارات دار زین‌العابدین.
این کتاب به تحقیق استاد جلالی پیش از این دو بار چاپ شده؛ اما وی به نسخه‌ای قدیمی از این کتاب در کتابخانه‌ای در ترکیه دست یافته که کتابت آن به سال ۵۸۸ ق برمی‌گردد و همان باعث شده است که ایشان به چاپ جدیدی از کتاب دست یازد.
از ویژگی‌های این چاپ می‌توان به مقدمه‌ای مفصل که دارای مطالبی به شرح ذیل است، اشاره کرد:
الف) تهیه کتاب‌شناسی تاریخ ائمه (ع)؛ بیش از نود عنوان کتاب در این موضوع شناسانده شده است؛
ب) معرفی نسخ کتاب تاریخ اهل‌البیت (ع) و مقایسه برخی از نسخه‌ها با یکدیگر از حیث سند و ترتیب؛
ج) بحث مفصلی درباره نویسندگانی که این کتاب بدان‌ها منسوب است؛
د) معرفی و بیان نقاط قوت و ضعف چاپ‌های پیشین کتاب؛
ه) پاورقی‌های مفید در شناسایی فرزندان ائمه (ع)، توضیح اختلاف نسخه‌ها و استناد مطالب صحیح به مصادر معتبر.
شایان ذکر است که انتشارات دار زین‌العابدین (ع) در قم، آثار مکتوب استاد سیدمحمدرضا حسینی جلالی را با عنوان سلسله آثار ایشان چاپ می‌کند و کتاب «تاریخ اهل‌البیت (ع)»، نخستین اثر از آن مجموعه است.
تنظیم: عباس‌علی مردی
