اجاره

كلمه اجاره و مشتقّات آن در متون (نصوص) اسلامى ، كاربردهاى مختلفى دارد كه در اين جا تنها دو كاربرد آن ، مورد توجّه است:
۱ . قرارداد ميان كارگر و كارفرما ، كه به آن ، «اجاره نفْس»استخدام شدن و استخدام كردن .گفته مى شود.
۲ . انـتقال منافع چيزى بـه ديگرى در بـرابر عوض ، كه «اجاره عـين» ناميده مى شود.
گفتنى است كه آنچه در راستاى اهداف اين دانش نامه قرار دارد ، مباحث مربوط به «حكمت اجاره» و مباحث اخلاقى و اجتماعىِ مربوط به «اجاره نفْس» است ؛ امّا مباحث فقهى مربوط به اين موضوع ، به طور كامل ، در دانش نامه احاديث فقهى ، خواهد آمد ، إن شاء اللّه !
احاديثى كه در اين بخش ، جمع آورى و تنظيم گرديده ، به چند نكته مهمّ اجتماعى ، اقتصادى و اخلاقى اشاره دارند:

انسان ، موجودى اجتماعى است و زندگى اجتماعى و پيشرفت و تكامل جامعه ، جز از طريق همكارى انسان ها با يكديگر امكان پذير نيست و هر چه جامعه بيشتر پيشرفت كند ، نياز مردم به يكديگر بيشتر مى شود.
از اين رو ، آفريدگار حكيم جهان ، انسان ها را از نظر استعداد و توانايى هاى جسم و جان و انديشه ، متفاوت آفريده تا هر فرد يا گروهى بتواند بخشى از نيازهاى جامعه را تأمين نمايد و اين سخن خداوند بزرگ ، اشاره به همين نكته اساسى درتبيين حكمت اجاره است :
«نَحْنُ قَسَمْنَا بَيْنَهُم مَّعِيشَتَهُمْ فِى الْحَيَاةِ الدُّنْيَا .زخرف : آيه ۳۲ .
ما وسيله زندگانى آنان را در دنيا ، در ميانشان تقسيم كرديم».

پيامِ فصل دوم اين بخش ، اين است كه خدمت به ديگران براى تأمين هزينه زندگى ، نه تنها ننگ نيست ، بلكه يك ارزش محسوب مى شود . تأمّل در سرگذشت اجير شدن انسان هاى بزرگوار و باكرامتى مانند : موسى عليه السلام (پيامبر اولو العزم الهى) ، خاتم انبيا صلى الله عليه و آله و على عليه السلام (خاتم اوصيا) ، براى همه ، بخصوص نسل جوان ، بسيار آموزنده است تا براى تأمين هزينه زندگى ، هيچ كار مشروعى را ننگ ندانند و از انجام دادن آن سر باز نزنند. گسترش اين انديشه در جامعه ، بى ترديد به تقويت و ترويج فرهنگ كار مى انجامد.

پيام فصل سوم ، اين است كه بازدهى كار آزاد ، بيش از اجيرى (كارگر شدن براى ديگران) است . بنا بر اين ، انتخاب اجير شدن براى تأمين هزينه زندگى ، براى كسانى مناسب است كه داشتن كار آزاد براى آنان ميسّر نيست و يا خدمت به ديگران را به عنوان يك وظيفه انتخاب كرده اند ؛ امّا كسانى كه كار براى آنان انجام دادن مسئوليت نيست و توانِ انجام دادن كار آزاد ، مانند : توليد ، زراعت و تجارت را دارند ، از اين راه ، بهتر مى توانند نيازهاى اقتصادى خود را تأمين كنند . از اين رو ، امام صادق عليه السلام در باره اين گونه افراد مى فرمايد:
مَن آجَرَ نَفسَهُ فَقَد حَظَرَ عَلى نَفسِهِ الرِّزقَ .ر . ك : ص ۲۶۴ ح ۱۰ .
هر كس خود را اجير ديگرى نمايد ، مانع روزى خود شده است .

از منظر اسلام ، به طور كلّى ، هر كارى كه به مصلحت انسان باشد و براى آينده نزديك و يا دور او زيانبار نباشد ، حلال ، و هر كارى كه مفسده داشته باشد ، حرام است . از اين رو ، امام على عليه السلام مى فرمايد:
إنَّهُ لَم يَأمُركَ إلّا بِحَسَنٍ ، وَ لَم يَنهَكَ إلّا عَن قَبيحٍ .نهج البلاغة : نامه ۳۱ ، تحف العقول : ص ۷۳ ؛ كنز العمّال : ج ۱۶ ص ۱۷۲ ح ۴۴۲۱۵ .
او تو را جز به كار خوب ، فرمان نداده و جز از كار زشت ، باز نداشته است.
و نيز مى فرمايد:
لَو لَم يَنهَ اللّهُ عَن مَحارِمِهِ لَوَجَبَ أن يَجتَنِبَهَا العاقِلُ .غرر الحكم : ج ۵ ص ۱۱۷ ح ۷۵۹۵ ، عيون الحكم و المواعظ : ص ۴۱۷ ح ۷۰۸۲ .
اگر خداوند از حرام هايش نهى نمى كرد ، باز هم واجب بود كه خردمند از آنها دورى كند.
اجاره نيز از اين قانون كلّى مستثنا نيست . از اين رو ، از انواع اجاره ـ كه در فصل چهارم به تفصيل آمده ـ تنها مواردى تحريم شده اند كه به فساد مى انجامند و براى جامعه انسانى ، زيانبارند.

در فصل پنجم ، نصوص مربوط به مهم ترين آداب انتخاب اجير ، آمده است . بديهى است هر چه كار ، اهمّيت بيشترى داشته باشد ، رعايت اين آداب ، ضرورت افزون ترى خواهد داشت . اين آداب ، عبارت اند از: