شیخ حُرّ عاملی(1033 ـ 1104 ق)

فقیه، محدّث، رجالی، ادیب، متکلّم، زاهد؛ از خاندان اهل دانش، فضیلت، تقوا و ادب به شمار می آید،[۱] بزرگان و محدّثان پُرشماری از آن بیت علمی برخاسته اند.[۲] وی در سال ۱۰۳۳ ق در مَشغَره،[۳] به دنیا آمد. تا چهل سالگی نزد استادان آن سرزمین به فراگیری علوم پرداخت. بر اثر سختگیری های حاکمان سنّی منطقه، در سال ۱۰۷۳ ق به ایران، مهاجرت کرد و در مشهد رضوی، سُکنا گزید و از سوی پادشاه صفوی به منصب شیخ الإسلامی منصوب شد. او پس از ۳۱ سال اقامت در مشهد رضوی، در سال ۱۱۰۴ ق در گذشت و در جوار مرقد امام رضا(ع) به خاک سپرده شد.

مکانت حدیثی

یکی از محمّدون سه گانه متأخّر و مؤلّف یکی از جوامع روایی اخیر است.[۴] در فقه، مشرب اخباری معتدل داشت و از بزرگان اصولی شیعه، به نیکی یاد می کرد.[۵] علمای پس از وی، از او به نیکی، جلالت و بزرگی یاد کرده اند.[۶]

مشایخ اجازه حدیثی وی، عبارت اند از: پدرش، حسن بن علی حُرّ عاملی (م ۱۰۶۲ ق)، عمویش، محمّد بن علی حُرّ عاملی (م ۱۰۸۱ ق)، پدربزرگ مادری اش، عبد السلام بن محمّد حرّ عاملی، دایی پدرش، علی بن محمود، زین العابدین محمّد بن حسن، نوه شهید ثانی (م ۱۰۶۴ ق) و محسن فیض کاشانی (م ۱۰۹۱ ق). شاگردان بسیاری از وی اجازه نقل حدیث اخذ کرده اند که برخی از آنان عبارت اند از: مصطفی بن عبد الواحد بن سیار حویزی، محمّدرضا بن محمّد بن حسن حُرّ عاملی، حسن بن محمّد بن حسن حُرّ عاملی، محمّد بن محمّدباقر حسینی اَعرَجی مختاری نایینی (م ۱۱۳۳ ق)، محمّدتقی بن عبد الوهاب استرآبادی (م ۱۰۵۸ ق)، سید نور الدین جزایری (م ۱۱۵۸ ق) و محمّدباقر مجلسی (م ۱۱۱۰ ق).

آثار حدیثی

از وی حدود هفتاد عنوان کتاب در موضوعات مختلف حدیث، فقه، عقاید، رجال، تراجم، اصول، ادبیات، شعر، کلام، اجازات، اخلاق، ریاضیات، ادبیات، تفسیر، نجوم و هیئت، گزارش شده است که بیشتر آنها به صورت نسخه های خطّی اند. وی نخستین کسی است که به تدوین احادیث قدسی پرداخت. معروف ترین اثر شیخ حر، کتاب وسائل الشیعة است. برخی آثار چاپی وی، عبارت اند از: وسائل الشیعة، مشتمل بر ۳۵ هزار و ۸۵۰ حدیث فقهی در ضمن پنجاه کتاب؛ این کتاب، در مؤسّسه آل البیت(ع) در سی جلد به چاپ رسیده است. در پایان کتاب، فصلی به عنوان «خاتمه» آمده که جلد سی ام را به خود اختصاص داده است. شیخ حر عاملی با محوریت این کتاب، کتاب های کتاب من لا یحضره الإمام، تحریر وسائل الشیعة و تحریرمسائل الشریعة، هدایة الأمّة إلی أحکام الأئمّة و تعلیقه بر وسائل را نگاشته است. پژوهش های بعدی با محوریت این کتاب عبارتند از: مستدرک الوسائل، اثر علّامه میرزا حسین نوری، شرح کتاب الطهارة و کتاب الصلاة، اثر محمّدرضا قزوینی و شرح مجمع الأحکام، اثر محمّد بن سلیمان مقابی.

کتاب های دیگر شیخ حر عاملی إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات؛ الجواهر السنّیة فی الأحادیث القدسیة؛ الإیقاظ من الهجعة بالبرهان علی الرجعة و الصحیفة الثانیة السجادیة هستند.[۷]

[۱] . وسائل الشیعة، مقدّمه: ج۱ ص۷۴ و ۷۵.

[۲] . أعیان الشیعة: ج۲ ص۴۹۴، شهداء الفضیلة: ص۲۰۷، روضات الجنّات: ج۷ ص۹۷.

[۳] . مَشغَره، یکی از آبادی های سرزمین جبل عامل در جنوب لبنان است. جبل عامل، منطقه ای است که حدود یک سوم کشور لبنان فعلی را شامل می شود و از کهن ترین مناطق باستانی جهان است.

[۴] . جامع الرواة: ج۲ ص۹۰.

[۵] . روضات الجنّات: ج۷ ص۱۰۲.

[۶] . همان ، نیز، ر.ک: الغدیر: ج۱۱ ص۳۳۶، الکنی و الألقاب: ج۲ ص۱۷۶.

[۷] . روضات الجنّات: ج۱ ص۷۲.