شیوه ها و قالب های جعل حدیث

حدیث سازان، راه های متفاوتی را پیمودند و از شیوه های گوناگونی، از تحریف جزئی تا کتاب سازی و دَس در مجموعه های حدیثی، سود جستند. جاعلان، گاه واژه هایی را بر متن حدیث می افزودند و یا از آن می کاستند تا معنای آن را به سود خود کنند. گاه حدیثی کوتاه یا بلند را از آغاز تا پایان برمی ساختند و گاه مجموعه ای از روایت های ساختگی را با چند روایت درست، می آمیختند و در قالب نوشته ای به ظاهر معتبر، روانه بازار حدیث می کردند. گفتنی است جعل، به طور متعارف با ساختن یک حدیث کامل، خواه کوتاه و خواه بلند، صورت می گیرد. راوی جاعل، محتوای دلخواه را به صورت یک جمله یا عبارتی کامل، از ابتدا تا انتها می سازد و آن را به معصوم نسبت می دهد. این متن ها، هر چند بسیار شبیه به متون دیگر احادیث هستند، امّا چون از اساس جعلی اند، قابل شناسایی اند. حدیث جَسّاسه[۱] و خلقت کهکشان از عَرَق افعی زیر عرش،[۲] در مجموعه های روایی اهل سنّت، از این مواردند. گونه دیگر جعل، تطبیق نادرست یک حدیث بر مصداق است، مانند احادیث حِلّیت نبیذ غیر مُسکر بر نبیذ مُسکر.[۳]

[۱] ر . ک : صحیح مسلم : ج ۴ ص ۲۲۶۲ ح ۱۱۹ ، سنن الترمذی : ج ۴ ص ۵۲۲ ح ۲۲۵۳ .

[۲] ر . ک : المعجم الأوسط : ج ۷ ص ۳۱ ح ۶۷۶۰ ، مسند الشامیین : ج ۳ ص ۲۷۳ ح ۲۲۴۱ .

[۳] برای آگاهی بیشتر در این باره ، ر . ک : وضع و نقد حدیث : ص ۱۶۶ ـ ۱۶۸ .