زمینه های عرضه حدیث بر امامان(ع)

شکل گیری جریان عرضه حدیث، مانند دیگر جریان های فکری در بستری از نیازها و وضعیت علمی، اجتماعی و حتّی سیاسی شکل گرفته است که به برخی از آنها اشاره می شود:

1. متنْ محور بودن. منبع اصلی برای فهم معارف اسلام و دستیابی به تکالیف شرعی،متن قرآن و حدیث است. این جایگاه، اقتضا دارد که به صدور، صحّت و دلالت منابع متنی خود، اطمینان داشته باشیم. قرآن، منبع اصلی و بدون تصحیف و تحریف، در اختیار همه است؛ ولی حدیث به عنوان حاکی سنّت، گونه ای کوشش بشر و نیازمند بررسی است. از این منظر، عرضه حدیث و دستیابی به نظر معصوم(ع) در باره آن، ضرور جلوه می کند و نقش جریان عرضه در شکل گیری معارف اسلامی و پاسداری از حریم حدیث، روشن می شود.
2. آسیب های نقل حدیث. نقل حدیث، گاه دست خوش آسیب هایی گشت که تعامل با آن را مشکل ساخت. راویان و محدّثان، کوشیدند با عرضه این نقل ها بر امامان(ع)، آسیب های دامنگیر حدیث را بزُدایند. بسیاری از این آسیب ها، اکنون روشن و گردآوری شده اند.[۱]
3. پیدایش و گسترش احادیث ساختگی. تقدّس و حجّیت حدیث، موجب شد تا برخی سودجویان، به جعل حدیث، اقدام کنند. این جریان، در دوره اُمَویان گسترش یافت و به سبب آلوده کردن فضای علمی، زمینه رویارویی معصومان و راویان ایشان را فراهم آورد. جریان عرضه حدیث، بخش مهمّی از این رویارویی است، هر چند محدود به آن نمانْد و دستاوردهای دیگری نیز به ارمغان آورد.
4. ابهام در برخی روایات. جدا شدن قرینه های مقامی و سیاقی کلام، گاه به ابهام سخن می انجامد. همچنین تفاوت سطح معرفتی مخاطب کلام امام و حدیث پژوهان بعدی، می تواند ابهام آفرین باشد. افزون بر این، درایت و فهم عمیق حدیث، نیاز اصلی فقیهان و ژرف نگران وادی معارف و سفارش ائمّه(ع) است.[۲]رجوع به خبرگان در این علم، بویژه امامان، شیوه رهروان حقیقت بوده است.
5. اختلاف روایات. اختلاف روایات، علل گوناگونی دارد؛ امّا علّت اختلاف ـ هر چه باشد ـ، موجب اشکال در فهم و اعتراض و طعنه دیگران بر شیعیان شد. راویان، برای فهم و پاسخ گویی، به عرضه احادیث بر امامان(ع) و حلّ تعارض و اختلاف پرداختند.
6. در دسترس بودن معصومان(ع). نیاز و ضرورت مراجعه به خبرگان برای حلّ آسیب ها و مشکلات همگانی بود، امّا حل آنها از طریق عرضه به امامان(ع)، تنها برای کسانی میسّر بود که به دانش، بینش و عصمت ائمّه(ع) باور داشتند. راویان شیعی، بر پایه باور خویش، مشکلات معرفتی و فقهی خود را به محضر امامان(ع) بردند و با عرضه آنها، از ایشان، استمداد کردند و دانسته های خود را تصحیح و تکمیل کردند.
7. تشویق اهل بیت(ع). ائمّه، خود فرهنگ عرضه را ترویج و اصحاب خود را به آن، ترغیب نمودند. در یک نمونه، امام کاظم(ع) به یکی از یاران خود فرمود: «برو و فقه بیاموز و حدیث، فرا گیر». گفت: از چه کسی؟ فرمود: «از فقهای اهل مدینه. سپس، احادیث را [که فرا می گیری] بر من عرضه کن».[۳]

[۱]ر . ک : آسیب شناسی حدیث ، عبد الهادی مسعودی، انتشارات سمت .

[۲]ر . ک : ح ۴۷۸ .

[۳]ر . ک : ح ۶۳۱ .