اعتدال و میانه روى

^{امام رضا(ع):}

انّ الجَسَدَ بمَنزلةِ الارضِ الطیبةِ مَتى تُعُوهِدَت بالعمارَةِ والسَّقى، من حیثُ لا یزدادُ فى الماءِ فَتَغرقَ، و لا ینقَص منه فتَعطَشَ، دامت عمارتُها، و کَثُر رَیعُها، و زَکى زَرعُها، و ان تُغُوفِل عنها فَسَدت، و لم ینبُت فیها العُشبُ. فالجَسَدُ بهذِه المنزلَةِ.

_{بحارالأنوار ۶۲/۳۱۰.}

تن (انسان) چون زمین پاک است، هرگاه آباد گردد و ابیارى شود؛ به گونه‏اى که در آب غرق نگردد، و با آب دادن اندک تشنه نشود (اگر چنین شد) همواره آباد مى ‏ماند، و محصول آن افزایش مى ‏یابد، و زراعتش خوب مى ‏شود. و اگر از رسیدگى به آن غفلت شود، تباه مى ‏گردد، و سبزه در آن نمى ‏روید؛ پس تن آدمى نیز چنین است.

اعتدال در همه جا و به ویژه در زندگى انسان، اصلى زیر بنایى و بنیادى است، و رعایت آن موجب توازن بخشى و تعادل ‏یابى بخش‏هاى گونه‏ گون زندگى است.

در بخشهاى روانى و اخلاقى اعتدال و راه میانه، تکامل اخلاق و تعالى معنوى را موجب مى‏ گردد؛ یعنى انسانى که در مجموعه احوال و اخلاق شخصى خود از هر گونه زیاده روى و کم روى، یعنى افراط و تفریط دورى مى ‏کند، به کمال اخلاقى راه یافته است. در دوستى و دشمنى، در غم و شادى، در سکوت و سخن گفتن و... اندازه دارى و حد میانه را رعایت مى ‏کند. و از دوست داشتن‏ هاى بسیار افراطى مى ‏پرهیزد، و در دشمنى ‏ها، و ناسازگارى‏ ها نیز زیاده روى نمى ‏کند؛ در غم و شادى اصل اعتدال و توازن را رعایت مى ‏کند، نه همیشه زانواى غم در بغل مى‏ گیرد، و خود را افسرده مى‏ سازد، و نه همواره به شادى و بى دردى مى‏ گراید، و مشکلات زندگى و دردِ دردمندان را نادیده مى‏ گیرد، بلکه به هنگام غم و رنج دیگران رنجور، و به هنگام شادى و کامیابى فردى و اجتماعى شاد مى ‏گردد؛ این شخص از سلامت روحى و اخلاقى برخوردار است، و توانسته است هنجارهاى درونى خویش را توازن و تعادل بخشد، و به صورت انسانى «نُرمال» و طبیعى درآید، و روانى بهنجار داشته باشد، و از همه ناهنجارى‏ ها که زاده از زیاده روى ‏هاست، دور ماند.

و بدین سان در دیگر بخش‏هاى زندگى چون کار و بیکارى، فقر و غنا و گرسنگى و سیرى و لذت و ترک لذت، کار و تلاش که مایه تداوم حیات انسانى است باید با اعتدال و اندازه باشد، و ساعت هاى فراغت و استراحت او نیز به اندازه نه چندان کار کند که سلامت خود و خانواده‏اش را به مخاطره افکند، و نه چنان بیکار نشیند که خود را به رکود و روان نژندى و افسردگى دچار سازد، و همچنین در داشتن و نداشتن، نه چنان ثروت اندوزى کند که حلال و حرام‏ها و حق و حقوقها را زیر پا نهد، و به ثروت‏هاى هنگفتى دست یابد، و نه درویش مسلکى و تهیدستى را پیشه سازد، که از ضروریات زندگى نیز محروم ماند. این هر دو شیوه را که ضد اعتدال است به کنارى نهد، و در همه امور راهى به میانه برگزیند.

^{امام على(ع)...والرابع:}

العَدلُ و قِوامُه فى اعتدالِ قُوَى النَّفسِ...

_{بحارالأنوار ۷۸/۸۱.}