امام رضا(ع): لا یَجتمعُ المالُ الاّ بِخصالٍ خَمسٍ: بِبُخلٍ شدید، و اَملٍ طویل، و حِرصٍ غالِبٍ، و قطیعة الرَّحِم، و ایثارِ الدنیا على الآخرة.
عیون اخبارالرضاع ۱/۲۷۶؛ خصال ۱/۲۸۳.
مال جمع نمىشود مگر در سایه پنج خصلت:
۱- بخل زیاد.
۲- آرزوهاى دراز.
۳- آزمندىِ چیره (بر انسان).
۴- ترک صله رحم (و رسیدگى به بستگان تنگدست).
۵- دنیا دوستى و فراموش کردن آخرت.
(... پدیده شوم سرمایه دارى و به تعبیر قرآن کریم «تکاثر» و... نخست پدیدهاى روحى است که از خوى و خصلت و شیوه تفکر و اخلاق باطنى و درونى انسان سرچشمه مىگیرد. از این رو براى شناخت ماهیت این پدیده، حتى به عنوان موضوعى از موضوعات اقتصادى و مشکلى از مشکلات اجتماعى، باید به روان و باطن آدمیان سر زد، و انگیزهها و علل... درونى موضوع را بررسى کرد...». معیارهاى اقتصادى در تعالیم رضویع /۳۸۵.
همین موضوع، معیار تمایز بنیادین میان تفکر اسلامى و دیگر مکاتب است، که از عامل اصلى در همه مسائل، یعنى خود انسان و گرایشها و گزینهایش، غافل نمىماند.
در بررسى ساز و کار (مکانیسم) رشد ناموزون و تصاعدى ثروت، و ظهور پدیده تکاثر، و پدید آمدن سرمایه دارىهاى کلان، به خُلقها و سَرشتهایى بر مىخوریم که عوامل اصلى ثروت اندوزى آزمندانه سرمایه دارى و تکاثر است. ابزار تولید، زمین، آب و دیگر منابع مُولّد ثروت، هنگامى که در دست انسانهاى آزمند و پول پرست قرار گرفت، به ابزار استثمار و ظلم و تشکیل طبقات اقتصادى تبدیل مىگردد.
خوى و خصلتهایى که در این حکمت رضوى(ع) یاد شده است، علل و عوامل اصلى گرایش به ثروت اندوزى، و زیر پاگذاشتن اصول انسانى و اخلاق و عدالت گرایى است. هر یک از خصلتها بازدارنده انسان است از رسیدن به هر کمال معنوى و رشد اخلاقى و ارزشهاى والاى انسانى و قرب خدا. و همین خوى و سرشتهاى شیطانى و ماده پرستى زمینه ساز اصلى بى تعهدى و بى احساسى طبقه سرمایه دار نسبت به محرومان و بینوایان است، همچنین موجب زیر پا نهادن اصول عدالت اجتماعى مىباشد.
بى گمان این مال اندوزىِ نکوهیده که انگیزههایى شیطانى دارد، درآمدهایى است که از راههاى ظلم، استثمار، احتکار، گران فروشى، جنس بى کیفیت تولید کردن، غصب، رباخوارى و... به دست آمده باشد، نه تولید ثروت و سرمایه گذارىهاى سازنده، و کسبهاى حلال، که این کاسبى و کارهاى اقتصادى از نظر امام ارزشمند و اسلامى است، و از مجموعه تعالیم رضوى درباره مال و نظام مالى روشن مىگردد که مال عامل قوم و پایدارى جامعه است، پس باید در رشد و حفظ آن کوشید، و از راههاى مشروع و به سود جامعه باید به تولید و مبادله دست زد.
این موضوع ان شاءاللّه در دفترهاى دیگرى که سخنان امام رضا(ع) مطرح خواهد شد، یاد خواهد گردید.
