مباحث مرتبط با سند حدیث لوح

اين گزارش، با پنج سند متفاوت در مصادر حديثى شيعه نقل شده است كه سند اوّل و دوم آن، كه در پى خواهند آمد، قابل قبول و معتبر هستند:

۱. گزارش ابو الجارود از امام باقر(ع): محمّد بن يحيى، از محمّد بن الحسين، از ابن محبوب، از ابو الجارود، از ابو جعفر(ع).

اين سند، مشهورترين و بهترين سند حديث لوح است كه با تفاوت هايى جزئى در كتاب هاى مهمّ حديثى شيعى، نقل شده است.[۱]

بيشتر افراد واقع در سند، از بزرگان، موثّقان و اجلّاى عالمان شيعى هستند كه در وثاقت آنان اختلافى نيست، و تنها در باره ابوالجارود اختلاف نظر وجود دارد كه در مذهب و وثاقت او بحث شده و اثبات شده است.

۲. گزارش مفصّل ابو بصير به نقل از امام صادق(ع): سند اين گزارشِ مفصّل و گسترده، اين گونه است: محمّد بن يحيى و محمّد بن عبد اللّه ، از عبد اللّه  بن جعفر، از حسن بن ظريف و على بن محمّد، از صالح بن ابى حماد، از بكر بن صالح، از عبد الرحمان بن سالم، از ابو بصير.

اين سند، به چند شاخه تقسيم مى شود و بيشتر افراد واقع در سند موثّق اند. اعتبار اين طريق، منوط به پذيرش احاديث دو راوىِ انتهاى زنجيره سند آن، يعنى بكر بن صالح و عبد الرحمان بن سالم است.

ـ عبد الرحمان بن سالم: نزديك به پنجاه روايت در كتاب هاى چهارگانه شيعه از او نقل شده است و بزرگان و عالمانى همچون ابن ابى عمير، بزنطى، احمد بن محمّد بن عيسى و فضالة بن ايوب، از او روايت كرده اند. تنها ابن غضائرى او را تضعيف كرده كه تضعيف انفرادى ابن غضائرى، پذيرفته عالمان شيعى نيست.

بنا بر اين، با توجّه به نقل ابن ابى عمير و بزنطى، توثيق او اثبات مى شود.

ـ بكر بن صالح: كثير الروايه است. نزديك به ۲۲۰ حديث به نقل از او در كتب اربعه گزارش شده است. عالمانى همچون حسين بن سعيد، احمد بن محمّد بن عيسى، على بن مهزيار و محمّد بن يحيى العطّار از او نقل حديث كرده اند. اگر چه نجاشى، او را ضعيف شمرده است،[۲]ولى اعتماد نويسندگان كتب اربعه حديثى شيعه و راويان بزرگى كه نام آنها آمد، سبب اعتبار بخشى به شخصيت و احاديث او مى شوند.

۳. گزارش جابر بن يزيد جُعفى از امام باقر(ع): اين سند در كتاب هاى كمال الدين، اثر شيخ صدوق و الغيبة، نوشته طوسى نقل شده است. برخى افراد واقع در سند، همچون محمّد بن نعمه سلولى، عبد اللّه  بن قاسم و عبد اللّه  بن خالد، مجهول، يا مهمل هستند. بنا بر اين، سند اين حديث از منظر رجالى، معتبر نخواهد بود.

۴ و ۵. گزارش محمّد بن سنان از امام صادق(ع)[۳]وگزارش ابو نضره از شهادت امام باقر(ع) هستند كه[۴]اين گزارش ها اتقان لازم را ندارند.