نگاهي به جايگاه علمي علي بن ابراهيم قمي (230ـ310ق) و دوران و آثار او

آية‌اللّه جعفر سبحاني ^۱

چکيده

در اين نوشتار ابتدا از مدارس حديثي عصر علي بن ابراهيم قمي سخن به ميان آمده و سپس به معرفي اساتيد، شاگردان و طبقه او پرداخته شده و به دنبال آن، تفسير القمي معرفي شده و گفته شده که تمامي اين کتاب، از علي بن ابراهيم نبوده و نيمي از آن را يکي از شاگردش تدوين کرده است و با شواهدي به اثبات آن پرداخته شده و از ثقه بودن راويان احاديث آن تفسير سخن به ميان آمده است.

کليد واژه‌ها: تفسير القمي، علي بن ابراهيم، اساتيد، شاگردان.

درآمد

علم حديث در دو قرن دوم و سوم هجري، در نتيجه تلاش‌هاي فراوان حافظان و راويان حديث ـ که در راه فراگيري، تدوين، ضبط و پيرايش آن سختي‌ها را بر خود هموار کردند و پرچم آن را برافراشته داشتند ـ درخشش شگفتي يافت. آنان در اين عصر آثار ارزشمندي از خود به يادگار نهادند که چراغ راه گروه‌هاي واپسين شد و علي بن ابراهيم قمي يکي از ايشان است. بهتر است، قبل از سخن گفتن دربارة شخصيت علي بن ابراهيم قمي، نکاتي به عنوان مقدمه طرح شود.
شيعيان در آن عصر مراکز مهم حديثي چندي داشتند که عبارت بودند از:
1. عراق، بويژه کوفه؛ در آن حوزه حديثي صدها محدث به سر مي‌بردند که حديث را از پيامبر( و وصي او و ساير ائمه( بعد از ايشان فرا گرفته و آن را از عصري به عصر ديگر منتقل مي‌ساختند.
شاهد اين مدعا، گفتار حسن بن علي بن زياد وشاء (از اصحاب امام رضا() خطاب به احمد بن محمد بن عيسي اشعري قمي است:
من در اين مسجد (مسجد کوفه) نهصد شيخ را مشاهده کردم که همگي آنها مي‌گفتند: جعفر بن محمد( به من فرمود. ^۲