سخنى درباره حقوق نوزاد

سخنى درباره حقوق نوزاد

بررسى ره نمودهاى پيشوايان اسلام درباره حقوق نوزاد، نشان مى‌دهد كه كودك، در آغاز تولّد، هشت حق بر خانواده خود دارد.

بررسى ره نمودهاى پيشوايان اسلام درباره حقوق نوزاد، نشان مى دهد كه كودك، در آغاز تولّد، هشت حق بر خانواده خود دارد .اين حقوق، عبارت اند از :

۱ . بزرگداشت تولّد

روزى كه خداوند متعال، نعمتى به انسان عنايت كند، «عيد». عيد، در لغت، از ريشه «عَوْد» به معناى بازگشت است . بنا بر اين، روزهايى كه نعمت هاى از دست رفته به فرد يا جامعه باز مى گردند، عيد ناميده مى شود ؛ ولى به تدريج اين كلمه در مطلقِ روزهاى فرخنده و مبارك به كار رفته است . هر چه نعمت الهى بزرگ تر باشد، عيد از فرخندگى و شكوه بيشترى برخوردار بوده، مايه مسرّت و شادمانى بيشترى است .

بر اساس اين تعريف، هر روزى كه انسان، كارِ ناشايستى انجام ندهد، براى او روز عيد محسوب مى شود . امام على عليه السلام در اين باره فرمود : «هر روزى كه در آن، خداوندْ نافرمانى نشود، روز عيد است» .است و فرخنده و مبارك . نوزاد، نعمت بزرگى براى خانواده است و جشن تولّد، در حقيقت، جشن سپاس گزارى از اين نعمت بزرگ الهى است و تهنيتِ گفتن آن و وليمه دادن براى بزرگداشت آن، مطلوب است .
جشن تولّد، بزرگداشت روزى است كه نخستين نعمت الهى كه خلعت وجود است، انسان را فرا مى گيرد و او با كمال عزّت و بزرگوارى، ديده به جهان مى گشايد .

امام على عليه السلام در پاسخ سؤال پيامبر خدا كه : «نخستين نعمتى كه خداوند به تو عنايت كرد، چيست ؟»، فرمود :
أنْ خَلَقَنى ـ جلَّ ثَناؤُه ـ وَلَم أَكُ شَيْئا مَذكورا .

اين است كه مرا آفريد، در حالى كه چيز در خور ذكرى نبودم .

الأمالى، طوسى : ص ۴۹۲ ح ۱۰۷۷ .

بنا بر اين، تكرار همه ساله جشن تولّد، به منظور سپاس گزارى از نخستين نعمت الهى، شايسته و نيكوست، هرچند دليل خاصّى كه استحباب اين جشن را اثبات نمايد، وجود ندارد، مانند جشن تكليف .

۲ . غُسل دادن. البتّه برخى از فقها احتمال داده اند كه مقصود از آن، هر گونه شستشو و نظافت نوزاد باشد

(ر.ك : جواهر الكلام : ج ۵ ص ۷۱) .

درباره غسل نوزاد، چند نكته قابل توجّه است :

الف ـ مقصود از اين غُسل، شستشوى نوزاد نيست ؛ بلكه مقصود، غُسل به مفهوم شرعى آن است . بنا بر اين، كسى كه نوزاد را غُسل مى دهد، بايد احكام غسل (مانند: قصد قربت و ترتيب) را رعايت نمايد .
ب ـ استحباب اين غسل، مشروط است به ضرر نداشتن آن براى كودك .ر.ك : تحرير الوسيلة : ج ۲ ص ۳۱۰، ش ۲ .
ج ـ استحباب غسل نوزاد، هنگام تولّد است و تأخير در آن، تا دو سه روز، مانعى ندارد .. ر. ك: العروة الوثقى : ج ۱ ص ۳۴۴ .
د ـ برخى از فقهاى گذشته، غسل نوزاد را واجب دانسته اند .. ر.ك : جواهر الكلام : ج ۵ ص ۷۱ .

۳ . اذان و اقامه گفتن در گوش نوزاد

نكاتى كه در مورد اين كار، قابل توجّه است، اينهاست :

الف ـ اذان، بايد در گوش راست نوزاد گفته شود و اقامه، در گوش چپ او .ر . ك : حكمت نامه كودك : ص ۹۱ (اذان و اقامه گفتن در گوش نوزاد) .
ب ـ هنگام گفتن اذان و اقامه در گوش نوزاد، در برخى احاديث، پس از بلند شدن صداى طفل و در برخى، قبل از افتادن ناف او ذكر شده است .
ج ـ اين سنّت اسلامى، حاكى از نقش آفرينى نخستين صداها در طبيعت كودك و تأثير آن در تربيت و سرنوشت اوست .

۴ . برداشتن كام كودك

مقصود از اين عمل، ماليدن مقدارى تربت سيّد الشهدا عليه السلام و آب فرات به كام نوزاد است .

حكمت اين كار، آن است كه حق طلبى، عدالت خواهى و دوستى اهل بيت عليهم السلام در آغاز زندگى، در جان كودك نفوذ كند، چنان كه در برخى احاديث به اين معنا اشاره شده است .
در شمارى از احاديث، برداشتن كام كودك با آب باران، آب گرم، خرما و عسل نيز توصيه شده است و از اين رو، در صورت امكان، بهتر است قدرى عسل و خرما با كمى آب فرات يا آب باران مخلوط كنند و به كام كودك بمالند .. ر.ك: جواهر الكلام : ج ۳۱ ص ۲۵۲ و ۲۵۳ .
اين ره نمود نيز نشان دهنده نقش نخستين خوردنى ها، مانند نخستين شنيدنى ها، در سرنوشت كودك است .

۵ . انتخاب نام نيكو

در احاديث اسلامى، انتخاب نام نيكو براى نوزاد، نخستين نيكى خانواده به فرزند، شمرده شده است . شايسته است خانواده هاى مسلمان، با بهره گيرى از ره نمودهاى پيشوايان خود، بهترين نام را براى فرزندان خويش انتخاب نمايند . اين ره نمودها عبارت اند از :

الف ـ خانواده ها مى توانند هر نام زيبايى را براى كودك خود، انتخاب كنند ؛
ب ـ صادق ترين نام ها، نام هايى اند كه حاكى از عبوديت و پيوند انسان با آفريدگار خود باشند ؛
ج ـ بهترين نام ها، نام انبياى الهى و پيشوايان دينى و بهتر از همه، نام «محمّد» است ؛
د ـ كسانى كه خداوند متعال، چهار فرزند پسر به آنها عنايت كرده، نكوهيده است كه نام يكى از آنها را «محمّد» نگذارند ؛
ه ـ نام گذارى فرزند قبل از تولّد، انجام شود و اگر معلوم نيست كه جنين، دختر است يا پسر، نامى كه با هر دو تناسب دارد، انتخاب گردد. البتّه تغيير نام پس از تولّد مانعى ندارد ؛
و ـ نام گذارى پسر به «محمّد» تا هفت روز پس از تولّد، و تغيير آن پس از گذشتن اين مدّت، در صورت تمايل ؛
ز ـ برخى نام ها مانند : محمّد و فاطمه، به دليل ارتباط آنها با شخصيت هاى بزرگ اسلامى، احترام ويژه اى دارند كه بايد رعايت گردد ؛
ح ـ نام گذارى به نام هايى مانند : شهاب، حريق، حباب، كلب، فرار، حرب و ظالم، كه حاكى از شر و يا اشرارند، مكروه است ؛
ط ـ نام هايى كه حاكى از خودستايى اند يا هنگام نفى آنها در گفتگو، فال بد زدهمى‌شود (مانند : مبارك)، نكوهيده شمرده شده اند .
ى ـ نام هايى كه شايسته خداوند متعال اند (مانند : قُدّوس، حَكَم، و خالق)، نبايد در نام گذارى مورد استفاده قرار گيرند و برخى، اين گونه نام گذارى را تحريم كرده اند .ر . ك : حكمت نامه كودك : ص ۱۰۷ (نام گذارى / نام هاى نكوهيده) .

۶ . تراشيدن سرِ نوزاد

مستحب است كه روز هفتم ولادت، موهاى سر نوزاد، تراشيده شود و هم وزن آن، طلا يا نقره، صدقه داده شود . در استحباب اين عمل، تفاوتى ميان نوزاد دختر و پسر نيست .

۷ . عقيقه كردن براى نوزاد

عقيقه كردن، عبارت است از ذبح گوسفند. بز، گاو و شتر را نيز مى‌توان عقيقه كرد و بهتر است شرايط قربانى در آنها رعايت شود .هنگام ولادت براى اطعام ..

ر.ك : تحرير الوسيلة : ج ۲ ص ۳۱۱ .
نكاتى كه در اين باره بايد مورد توجّه قرار گيرد، عبارت است از :
الف ـ عقيقه كردن براى فرزند، مستحبّ مؤكّد است ؛ بلكه برخى از فقها. كسانى مانند : اِسكافى، سيّدِ مرتضى و فيض كاشانى (ر.ك : احكام كودكان : ص ۱۹۶) .آن را واجب دانسته اند .
ب ـ مستحب است براى پسر، گوسفند نر عقيقه شود و براى دختر، گوسفند ماده .
ج ـ زمان عقيقه كردن، روز هفتم ولادت است و اگر در آن تأخير بيفتد، استحباب آن ساقط نمى شود ؛ بلكه اگر پدر و مادر براى فرزند عقيقه نكردند،مستحب است شخص پس از بلوغ، براى خود، عقيقه كند .
د ـ مستحب است كه گوشت عقيقه را ميان مؤمنان تقسيم كنند و از آنان بخواهند براى نوزاد، دعا كنند ؛ ولى بهتر است عقيقه را بپزند و حد اقل، ده نفر از اهل ايمان را براى خوردن آن، دعوت كنند تا از آن بخورند و براى نوزاد، دعا نمايند .
ه ـ مستحب است در تقسيم كردن گوشت عقيقه، استخوان هاى آن را نشكنند و پا و ران، بلكه يك چهارم آن را براى ماما بفرستند .
و ـ براى پدر و مادر نوزاد و عائله پدر، مكروه است از عقيقه نوزادشان بخورند و اين كراهت، براى مادر نوزاد، بيشتر است .. ر.ك : وسائل الشيعة : ج ۱۵ ص ۱۵۶ .
ز ـ دعا كردن هنگام ذبح عقيقه، مستحب است . دعاهايى كه در اين باره از اهل بيت عليهم السلام وارد شده، بسيارند .. ر.ك : وسائل الشيعة : ج ۱۵ ص ۱۵۴ ـ ۱۵۶ .


۸ . ختنه كردن نوزاد

ختنه كردن پسر در روز هفتم ولادت، مستحب است و تأخير آن تا هنگام بلوغ، جايز است . احتياط، آن است كه اولياى كودك، او را قبل از بلوغ، ختنه كنند ؛ امّا پس از بلوغ، ختنه، واجبِ فورى است و تأخير آن جايز نيست .

همچنين، مستحب است كه هنگام ختنه كردن كودك، دعاى مأثور (رسيده از پيامبر صلى الله عليه و آله و اهل بيت عليهم السلام ) خوانده شود .