خانواده ، نخستين ركن اساسى پرورش كودكان شايسته است . زيربناى شخصيت كودك ، در خانواده سرشته مى گردد و از اين رو ، حقوق كودك بر خانواده به دو بخش تقسيم مى شود : حقوق قبل از تولّد و حقوق بعد از تولّد .
بر اين پايه ، از منظر اسلام ، مسئوليت پدر و مادر نسبت به فرزند ، پيش از تولّد آغاز مى شود و كودك ، حتّى پيش از آن كه متولّد شود ، بر پدر و مادر خود حقوقى دارد كه اگر رعايت نگردد ، آثار تعليم و تربيت او كاهش مى يابد .
رهنمودهاى پيشوايان اسلام در اين زمينه ، در بخش اول از حكمت نامه كودك ، در چهار فصل آمده است :
۱ . ساماندهى خانواده شايسته
در فصل يكم ، ضمن تبيين ارزش فرزندخواهى و اهميّت تشكيل خانواده ، اين نكته مورد تأكيد قرار گرفته است كه جنسيت فرزند ، اهمّيتى ندارد كه دختر باشد يا پسر . آنچه مهم است ، سلامت و شايستگى فرزند است و از آن جا كه نوزدان دختر ، غالبا مورد نامهربانى بوده اند ، پيشوايان اسلام ، نسبت به لطف و
محبّت به آنان ، فراوان سفارش كرده اند .
قرآن كريم ، تصريح مى كند كه كودكان اهل ايمان ، در سراى جاويد ، به خانواده خود در بهشت مى پيوندند و بدين سان ، خانواده هاى شايسته پرور ، مورد تقدير و تشويق قرار مى گيرند .
در مقابل ، روايات اسلامى ، نسبت به خطر فرزندان ناشايسته به شدّت هشدار داده و از آنان به عنوان سخت ترين مصائب خانواده ياد كرده اند .
كنترل جمعيت از ديدگاه اسلام
با تأمّل در آنچه ذكر شد ، معلوم مى شود كه مقصود از احاديثى كه مسلمانان را به كثرت فرزندان تشويق مى نمايند ، برنامه ريزى براى پرورش هر چه بيشتر فرزندان سالم و صالح و ساختن جامعه نمونه است و در اين صورت ، نه تنها اسلام با كنترل رشد جمعيت مخالف است ، بلكه از افزايش جمعيت جامعه الهى جانبدارى مى نمايد ؛ امّا در شرايطى كه به دليل مشكلات اقتصادى و مفاسد فرهنگى ، خانواده ها توان شايسته پرورى ندارند ، بدون ترديد ، كثرت فرزندان مطلوب نيست و نياز به برنامه ريزى براى كنترل جمعيت وجود دارد .
بنا بر اين ، بر اساس رهنمودهاى پيشوايان اسلام ، دولت اسلامى و خانواده هاى مسلمان موظّف اند براى افزايش جمعيت جامعه اسلامى با عنايت به توان اقتصادى و فرهنگى خود ، برنامه ريزى نمايند و در صورتى كه به هر دليل ، پرورش انسان هاى صالح با افزايش جمعيت منافات پيدا كرد ، مانع رشد جمعيت ناشايست شوند .
۲ . نقش وراثت
در فصل دوم حكمت نامه ، نقش مثبت و يا منفىِ وراثت در سازندگىِ شخصيت كودك ، از زبان پيشوايان اسلام بيان شده است كه كودك ، نه تنها ميراث دار خصوصيات ظاهرى و جسمى پدر و مادر است؛ بلكه ويژگى هاى روحى و باطنى آنان (مانند : شجاعت ، سخاوت و حُسن خلق) به فرزند منتقل مى گردد .
نكته قابل توجّه اين كه از منظر روايات اسلامى ، نقش وراثتى مادر در فرزند ، بيش از پدر است و كسانى كه مى خواهند فرزندانى سالم ، نيرومند ، زيبا و صالح داشته باشند ، بايد در انتخاب همسر دقّت كنند .
۳ . نقش غذاى پدر و مادر
فصل سوم حكمت نامه ، اختصاص به تبيين نقش غذاى پدر و مادر در آينده فرزند دارد ، مهم ترين رهنمود پيشوايان اسلام در اين زمينه ، هشدار نسبت به نقش ويرانگر غذاى حرام است . نطفه اى كه از غذاى حرام تشكيل شده ، زمينه ساز بسيارى از آلودگى ها و انحرافات كودك است . خانواده هايى كه مايل اند فرزندان آنان ، سعادتمند باشد ، بايد از غذاى حرام اجتناب كنند ؛ خصوصا مادران در دوران باردارى بايد بيشتر مواظب غذاى خود باشند و در ميهمانى هايى كه غذاى آنها شبهه ناك است ، شركت نكنند .
افزون بر اين ، خوردن برخى ميوه ها و غذاها پيش از انعقاد نطفه ، به پدران و در ايّام باردارى و نفاس به مادران توصيه شده كه در متن حكمت نامه آمده است .
