احمد بن شعیب نسایی(215 ـ 303 ق)

او در سال ۲۱۵ ق در منطقه نساء، میان سرخس و مرو و ابیورد، به دنیا آمد.[۱] در پانزده سالگی، فراگیری علوم و معارف حدیث را نزد قتیبة بن سعید، آغاز کرد. سپس به خراسان، عراق، مصر، شام، حجاز و جزیره، سفر کرده و از محدّثان آن ها اخذ حدیث کرد. مدتی در مصر اقامت گزید. هنگام ورود به دمشق ـ که در اواخر عمرش اتّفاق افتاد ـ وقتی مردم را منحرف و معاند با امیر مؤمنان(ع) یافت، کتابی در فضائل ایشان نگاشت که سببِ برخورد و بی مهری شامیان با او و شهادتش شد.[۲] سیوطی، می گوید: «از نسایی در خصوص روایاتش در باب فضائل معاویه پرسیدند. گفت: من فضیلتی برای او نمی دانم، مگر این سخن پیامبر(ص) که فرمود: "لا أشبع اللّٰه بطنه؛ خدا، شکمش را سیر نکند". از این رو اهل شام، او را سخت، کتک زدند و وی را از مسجد، بیرون انداختند. وی به رمله رفت و در آنجا مُرد».[۳]

سیوطی، سپس می نویسد: «بنا به نقل دار قطنی، پس از این ماجرا، درخواست کرد او را به مکّه ببرند و در آن جا فوت کرد».[۴] وفات او در سال ۳۰۳ ق واقع شد.[۵]

مکانت حدیثی

نزد قتیبة بن سعید ثقفی، اسحاق بن ابراهیم، ابراهیم بن سعید، احمد بن بکّار، عیسی بن حماد و برخی دیگر، حدیث آموخت[۶] و گروه فراوانی از محدّثان و راویان حدیثی، از او استماع حدیث کرده اند که ابو بشر دولابی، ابوجعفر طهاوی و ابوعلی نیشابوری از آن جمله اند. شرح حال نگاران اهل سنّت، او را به بزرگی و عظمت و جلالت ستوده اند و یگانه زمان خود یاد کرده اند.[۷] ذهبی، او را در مرتبه بخاری و ابو زرعه دانسته است.[۸] برخی علمای امامی با استناد به سخن نسایی در خصائص، او را شیعه می دانند،[۹] ولی این باور، با اندیشه و دیگر آثار وی، قابل جمع نیست.

آثار حدیثی

نسایی، از محدّثان پُر تألیف و سخت کوش اهل سنّت به شمار می آید. وی کتاب هایی در موضوعات مختلف حدیث، تفسیر، رجال و فقه تدوین کرده که برخی از آنان، عبارت اند از: السنن الکبری. این کتاب، جامع بزرگی از احادیث فقهی، اخلاقی، اعتقادی، تفسیری و آداب است و چاپ فعلی آن، حاوی یازده هزار و ۷۷۰ حدیث است. روایات کتاب، به صورت مسند، ذکر شده و ذیل بسیاری از احادیث، آرای رجالی خود را درباره راویان، نقل کرده است. همچنین کتاب های السنن الصغری که به المجتبی شهرت دارد و گزیده السنن الکبری است؛ الخصائص فی فضل علی بن أبی طالب(ع)؛ عمل الیوم و اللّیلة؛ مسند علی(ع)؛ المناسک و الضعفاء و المتروکون از آثار او هستند.

[۱] . تذکرة الحفّاظ : ج۲ ص۶۹۸، سیر أعلام النبلاء : ج۱۴ ص۱۲۵ ش۶۷، السنن الکبری : ج۱ ص۱۸.

[۲] . سیر أعلام النبلاء : ج۱۴ ص۱۲۹، تهذیب التهذیب : ج۱ ص۹۴ ش۶۶.

[۳] . شرح سنن النسائی، سیوطی، مقدّمه : ج۱ صهـ .

[۴] . همان.

[۵] . سیر أعلام النبلاء : ج۱۴ ص۱۳۳ ش۶۷، تهذیب الکمال : ج۱ ص۳۳۸ ش۴۸، تذکرة الحفّاظ : ج۲ ص۷۰۱ش۷۱۹.

[۶] . معجم البلدان، ج۵ ص۲۸۲.

[۷] . سیر أعلام النبلاء : ج۱۴ ص۱۳۰ ش۶۷، تهذیب التهذیب : ج۱ ص۹۳ و ۹۴ ش۶۶، تهذیب الکمال : ج۱ ص۳۳۸، طبقات الشافعیة : ج۱ ص۸۸.

[۸] . السنن الکبری، نسائی، مقدّمه : ج۱ ص۲۰.

[۹] . خصائص أمیر المؤمنین(ع) : ص۳۴، الذریعة : ج۷ ص۱۶۳.