ابو عبد اللّٰه ابن ماجه قزوینی(209 ـ 273 یا 275 ق)

وی در سال ۲۰۹ ق در شهر قزوین به دنیا آمد.[۱] برای تکمیل تحصیلات و دانش افزایی خود به شهرهای کوفه، بصره، واسط، بغداد، دمشق، حمص و مصر، مسافرت کرد و از مشایخ و علمای آن شهرها احادیث بسیاری فرا گرفت. ابن ماجه، در سال ۲۷۳ و به نقلی ۲۷۵ ق در شهر قزوین درگذشت.[۲]

مکانت حدیثی

مهم ترین مشایخ او، بدین قرارند: ابو بکر بن ابی شیبه، محمّد بن یحیی بن ابی عمر ابوعبداﷲ العدنی، ابو خیثمه زُهَیر بن حرب و هشام بن عمّار.[۳] شماری از محدّثان، ازجمله علی بن ابراهیم قطان، محمّد بن عیسی صفّار ابهری و اسحاق بن محمّد قزوینی از شاگردان وی به شمار می آیند.[۴] رجالیان و شرح حال نگاران اهل سنّت، ابن ماجه را با اوصاف و تعبیرهایی چون «ثقة»، «حافظ»، «متّفقٌ علیه» و «محتجٌّ به»، توصیف کرده اند.[۵]

آثار حدیثی

ابن ماجه، دارای تألیفات و آثاری در حوزه های مختلف علوم اسلامی چون حدیث، تفسیر و تاریخ است. مهم ترین اثر وی، کتاب السنن است که ششمین جامع حدیثی اهل سنّت به شمار می آید[۶] و با توجّه به میزان اعتبار روایات آن، به عنوان آخرین کتاب در میان صحاح ستّه، شناخته می شود.[۷] با توجّه به روایات ضعیف و مجعول در این کتاب، پژوهشگران و محدّثان متأخّر و معاصر، تحقیقات گسترده ای در بررسی روایات سنن او انجام داده اند که در نهایت، حدود یک چهارم روایات آن را ضعیف و ساختگی می شمرده اند.[۸]

سنن ابن ماجة، در طبع موجود، فاقد خطبه آغازین است. از این رو، کتابِ نخست آن در حکم مقدّمه سنن است که خود از ۲۶۶ حدیث، در موضوعات گوناگون اعتقادی تشکیل شده است. پس از آن، روایات فقهی در ضمن ۳۲ کتاب، بر اساس ابواب فقهی، تدوین شده اند. این کتاب، حاوی ۴ هزار و ۳۴۱ حدیث مسند است. شرح های بسیاری بر این کتاب، نوشته شده اند.

[۱] . نیل الأوطار : ج۱ ص۱۱.

[۲] . تذکرة الحفّاظ : ج۲ ص۶۳۶، تهذیب الکمال : ج۲۷ ص۴۰ ش۵۷۱۰.

[۳] . التقیید، ابن نقطه : ص۱۲۲، تاریخ دمشق : ج۵۶ ص۲۷۰.

[۴] . التدوین فی أخبار قزوین : ج۲ ص۴۹- ۵۰.

[۵] . تهذیب الکمال : ج۲۷ ص۴۱ ش۵۷۱۰، شذورات الذهب : ج۲ ص۱۶۴.

[۶] . الحدیث و المحدّثون : ص۴۱۸ و ۴۱۹، التدوین فی أخبار قزوین : ج۲ ص۴۹، نیل الأوطار : ج۱ ص۱۱.

[۷] . برخی علمای اهل سنّت، سنن ابن ماجة را جزﺀ صحاح نشمرده اند (ر.ک : سنن النسائی : ج۱ ص۵ مقدّمه). سیوطی و برخی دیگر، به جای آن، الموطّأ مالک بن اَنَس را در نظر گرفته اند (ر.ک : الرسالة المستطرفة : ص۱۰، مقدّمة ابن خلدون : ص۴۴۲ ش۶۷).

[۸] . ر.ک : جوامع حدیثی اهل سنّت : ص۱۲۹-۱۳۰.