مالک بن اَنَس(93-179 ق)

وی به سال ۹۳ ق در ناحیه ذو المروه، از توابع مدینه، متولّد شد.[۱] محدّث، فقیه و معاصر با امام باقر و امام صادق(ع) بود و از محضر ایشان بهره ها برد و از آن ها به بزرگی و عظمت یاد می کرد.[۲] مالک، یکی از ائمّه چهارگانه فقه اهل سنّت و بنیان گذار فقه مالکی است. وی شصت سال در جایگاه فتوا بود و به سال ۱۶۹ ق در مدینه درگذشت.[۳]

مکانت حدیثی

مالک، در مدینه از استادان بسیاری بهره گرفته که برخی، شمارِ آن ها را صد تن[۴] و برخی دیگر، حدود نُهصد تن دانسته اند که از این تعداد، سیصد تن آن ها در شمارِ تابعیان و بقیه در طبقه تابعِ تابعیان بوده اند.[۵] معروف ترین استادان حدیثی وی عبارت اند از: محمّد بن شهاب زهری، ربیعة بن ابی عبدالرحمان و نافع، مولی عبد اللّٰه بن عمر.[۶] مالک با توجّه به معمّر بودنش، شاگردان بسیاری از محدّثان حجاز، یمن، عراق، شام، مصر و افریقا داشت که از جمله می توان از: شافعی، عبد اللّٰه بن وهب بن مسلم، عبدالرحمان بن قاسم، عبدالعزیز بن ابی حاتم، محمّد بن دینار، سفیان ثوری و محمّد بن حسن شیبانی نام برد.[۷] علمای اهل سنّت، او را ستوده و به بزرگی یاد کرده اند.[۸] مالک، ۱۰۰ هزار حدیث نگاشته و از نافع و دیگران، روایت نقل کرده است. همچنین مالک به دقّت در نقل و سختگیری نسبت به نقد راویان حدیث، معروف است[۹] و روایتی را که اطمینان به آن نداشت، نقل نمی کرد.[۱۰]

آثار حدیثی

کتابها و رساله های مختلفی به مالک منسوب است. مهم ترین آثار وی عبارت اند از: الموطّأ. برخی علمای اهل سنّت همه احادیث این کتاب را مسند و صحیح می دانند.[۱۱] این کتاب، دربردارنده احادیثی از پیامبر خدا(ص) و اقوال و فتاوای صحابیان و تابعیان است و بر اساس ابواب کتاب های فقهی تنظیم شده است. در شماره احادیث کتاب الموطّأ، میان پانصد،[۱۲] تا ۱۷۲۰[۱۳] و رقم های دیگر، اختلاف است. تألیف الموطّأ، چهل سال طول کشید.[۱۴] کتاب های تفسیر غریب القرآن و الرّد علی القدریة نیز از او هستند.[۱۵]

[۱] . تاریخ الإسلام : ج۱۱ ص۳۱۸ ش۲۴۷ حرف میم، الموطّأ : ج۱ صـ طی، مقدمه از محمّد کامل حسین، برخی ولادت او را سال ۹۵ یا ۹۴ ق و جز آن، ذکر کرده اند (ر.ک : الائمّة الأربعة : بخش دوم ص۳، وفیات الأعیان : ج۴ ص۱۳۷ ش۵۵۰).

[۲] . تهذیب التهذیب : ج۵ ص۳۲۷ ش۷۵۸۴، بحار الأنوار : ج۴۷ ص۲۸، الخصال : ج۱ ص۱۶۷ ح ۲۱۹.

[۳] . تنویر الحوالک : ج۱ ص۳ و ۴.

[۴] . تهذیب الکمال فی أسماء الرجال : ج۲۷ ص۹۳-۱۰۶ ش۵۷۲۸، تهذیب التهذیب : ج۵ ص۳۲۶ و ۳۲۷ ش۷۵۸۴.

[۵] . الحدیث و المحدّثون : ص۲۸۸.

[۶] . الإمام الصادق(ع) و المذاهب الأربعة : المجلد الاول، الجزء الثانی ص۵۳۱، تهذیب الکمال فی أسماء الرجال : ج۲۷ ص۱۱۴- ۱۱۶ ش۵۷۲۸، تهذیب التهذیب : ج۵ ص۵۳۲۸ ش۷۵۸۴

[۷] . سیر أعلام النبلاء : ج۸ ص۵۲- ۵۴ ش۱۰، تهذیب الکمال فی أسماء الرجال : ج۲۷ ص۱۰۷ - ۱۱۰.

[۸] . التمهید، ابن عبد البر : ج۱ ص۸۹، الثقات : ج۷ ص۴۵۹، تذکرة الحفّاظ : ج۱ ص۲۰۷ ش۱۹۹، سیر أعلام النبلاء : ج۸ ص۵۸ ش۱۰.

[۹] . تهذیب التهذیب : ج۵ ص۳۲۹.

[۱۰] . همان.

[۱۱] . الحدیث و المحدّثون : ص۲۴۶.

[۱۲] . تنویر الحوالک : ج۱ ص۶.

[۱۳] . همان : ج۱ ص۸.

[۱۴] . الحدیث و المحدّثون : ص۲۴۶.

[۱۵] . الأئمّة الأربعة : بخش دوم ص۱۲۶.