ابن جُرَیج(80 ـ 149 یا150 ق)

محدّث، فقیه، قاری و مفسّر اهل مکّه؛ او را فقیه الحرم یا شیخ الحرم نیز خوانده اند.[۱] حدود سال ۸۰ ق متولّد شد. به حلّیت ازدواج موقّت (متعه) فتوا داد و به رغم شهرت حرمت آن در میان اهل سنّت، بدان عمل می کرد.[۲] سال ۱۴۹ یا ۱۵۰ ق در حدود هفتاد سالگی درگذشت.[۳]

مکانت حدیثی

وی از استادان بسیاری بهره برد و هجده سال نزد عطاء استماع حدیث کرد و عطاء او را در جوانی جانشین خود در فتوا قرار داد.[۴] پس از عطاء، هفت سال از عمرو بن دینار درس آموخت و از زید بن اسلم، مجاهد بن جَبر، ابو حرب بن ابی الأسود و برخی دیگر، حدیث شنید. قرائت را نزد مکّی بن عبدان آموخت. شیخ طوسی، او را از اصحاب امام صادق(ع) شمرده است.[۵] امام صادق(ع) فتوای او در ازدواج موقت را تأیید کرده است.[۶] شاگردان بسیاری چون حفص بن غیاث، حمّاد بن عیسی، سفیان ثوری، سفیان بن عُیینه و پسرانش محمّد و عبدالعزیز، وکیع بن جرّاح و برخی دیگر، از او حدیث شنیده اند.[۷] علمای اهل سنّت، او را کثیر الحدیث[۸] و صحیح الحدیث[۹] دانسته و توثیق کرده اند.[۱۰] ابن حبّان، او را در شمار دوازده محدّثی که از ثقات شش گانه حدیث نقل کرده اند، یاد کرده است.[۱۱]

احادیث و آثار

برای نشر حدیث به شهرهای یمن و مکّه سفر کرد و در بغداد، نزد منصور دوانیقی، خلیفه عبّاسی شتافت و کتاب تألیفی خود را که حاوی احادیث ابن عبّاس بود، به منصور عرضه داشت و مدّعی شد که هیچ کس چون او، آن ها را جمع نکرده است.[۱۲] در اواخر عمر، به بصره رفت و به نشر حدیث پرداخت.[۱۳] برخی او را نخستین مصنّف در حدیث، توصیف کرده اند.[۱۴] ابن ندیم، کتابی به نام السنن که حاوی مباحث طهارت، صلات، زکات و غیر آن بوده، به وی نسبت داده است.[۱۵] حاجی خلیفه نیز از سه اثر: کتاب التفسیر، کتاب السنن و کتاب مناسک الحج، منسوب به او نام برده است.[۱۶]

[۱] . رجال الکشّی : ج۲ ص۶۸۷ ش۷۳۳، معجم رجال الحدیث : ج۱۱ ص۱۸ ش۷۲۸۹، سیر أعلام النبلاء : ج۶ ص۳۲۵ ش۱۳۸.

[۲] . سیر أعلام النبلاء : ج۶ ص۳۳۱.

[۳] . تاریخ بغداد : ج۱۰ ص۴۰۷ ش۵۵۷۳.

[۴] . همان : ص۴۰۶.

[۵] . رجال الطوسی : ص۲۳۸ ش۳۲۵۱.

[۶] . الکافی : ج۵ ص۴۵۱ ح ۶.

[۷] . تهذیب الکمال : ج۱۸ ص۳۴۴- ۳۴۶ ش۳۵۳۹.

[۸] . الطبقات الکبری : ج۵ ص۴۹۲.

[۹] . الجرح و التعدیل : ج۵ ص۳۵۷

[۱۰] . تهذیب الکمال : ج۱۸ ص۳۵۰ ش۳۵۳۹، الجرح و التعدیل : ج۵ ص۳۵۷.

[۱۱] . دائرة المعارف بزرگ اسلامی : ج۳ ص۲۲۶ ، مدخل ابن جریج، المجروحین، ابن حبان : ج۱ ص۵۵.

[۱۲] . دائرة المعارف بزرگ اسلامی : همان.