قَتادة بن دِعامه سَدوسی(61 ـ 117 یا 118 ق)

وی به سال ۶۱ ق متولّد شد. او را فقیه و مفسّر و از حفّاظ زمان خویش نامیده اند.[۱] سال ۱۱۷ یا ۱۱۸ ق به علت بیماری طاعون در واسط درگذشت.[۲]

مکانت حدیثی

او در صدر طبقه سوم[۳] راویان حدیث، قرار دارد. از برخی صحابیان، مانند اَنَس بن مالک، عبد اللّٰه بن سرجس[۴] و سنان بن سلمه[۵] و نیز گروه از تابعیان، مانند عکرمه و حسن بصری، روایت کرده است. بارزترین استاد او، حسن بصری است که دوازده سال ملازمش بود.[۶] وی به رغم سماع گسترده از این دو تابعی، بیشتر روایات او، از اَنَس و بالغ بر ۲۰۶ روایت است.[۷]

بسیاری از علمای اهل سنّت، او را توثیق کرده اند، امّا شعبی به او لقب «حاطب لیل» داده و یحیی بن معین، معتقد بود تا وقتی قتاده میان اهل بصره است، ایشان در شرّ به سر می برند. شخصیت قَتاده، با دو اتّهام مواجه است: تدلیس[۸] و اعتقاد به قدر.[۹] یحیی بن سعید نیز او را سرآمدِ بدعت گذاران می شناسد.[۱۰] ذهبی او را بر بسیاری راویان، ازجمله زهری، مقدّم داشته است.[۱۱]

احادیث و آثار

روایات قَتاده، در بیشتر ابواب فقهی صحاح ستّه یافت می شوند. در منابع شیعه یک روایت در ازواج النبی(ص) [۱۲] و دو گفتگوی او با امام باقر(ع)[۱۳] در الکافی، بازتاب یافته اند. برخی روایات او در منابع مهم حدیثی شیعه دیده می شود.[۱۴]

[۱] . رجال صحیح مسلم، ابن منجویه : ج۲ ص۱۵۰ ش۱۳۷۸.

[۲] . تهذیب التهذیب : ج ۴ ص۵۱۸، الکامل فی التاریخ : ج۳ ص۳۵۲.

[۳] . با توجّه به آن که بیشتر روایات او از تابعیان بزرگ است، برخی او را در طبقه چهارم، قرار داده اند (تقریب ←التهذیب : ج۲ ص۲۶ ش۵۵۳۵).

[۴] . سنن أبی داوود : ج۱ ص۸ ح ۲۹.

[۵] . الاستیعاب : ج۲ ص۲۱۷ ش۱۰۷۵، الإصابة : ج۳ ص۲۰۲ ش۳۶۶۲.

[۶] . سیر أعلام النبلاء : ج۵ ص۲۷۰ ش۶۸۶۴، الطبقات الکبری : ج۷ ص۲۲۹. نوشته اند : او در سه روز، همه روایات سعید بن مسیب را شنید و سعید بن مسیب به او گفت : «إرتحل یا أعمی فقد انزفتنی».

[۷] . المسند الجامع : ج۲۲ ص۲۴ و ۲۵.

[۸] . طبقات المدلسین : ص۴۳ ش۹۲.

[۹] . الطبقات الکبری : ج۷ ص۲۲۹ و ۲۳۰.

[۱۰] . تهذیب الکمال : ج۲۳ ص۵۰۹ و ۵۱۰ ش۴۸۴۸.

[۱۱] . همان : ص۵۰۰ ش۴۸۴۸، قاموس الرجال : ج۸ ص۵۱۲ ـ ۵۱۳ ش۶۰۴۷.

[۱۲] . الکافی : ج۵ ص۴۲۱ ح ۳.

[۱۳] . همان : ج۶ ص۲۵۶ ؛ ج۸ ص۳۱۱.

[۱۴] . بصائر الدرجات : ص۳۲۱ ح ۸، الخصال : ج۱ ص۷۳ ح ۱۱۲، علل الشرائع : ج۱ ص۲۴۹ ح ۵، الأمالی، مفید : ص۲۳۵ ح ۶.