عطاء بن ابی رباح(27- 114 ق)

تابعی، فقیهِ مکّه، مفسّر، محدّث، معلّم و پارسا، در ایام خلافت عثمان به دنیا آمد و در جنگ حَجّاج با عبد اللّٰه بن زبیر، دست وی، قطع شد و سرانجام، بینایی خود را از دست داد.[۱] وی به سال ۱۱۴ ق در ۸۸ سالگی درگذشت.[۲]

مکانت حدیثی

وی دویست تن از صحابیان را ملاقات کرد. از پیامبر(ص) و ابوبکر، عمر، عثمان و فضل بن عبّاس، به صورت مرسل و از اُمّ سَلَمه، اُمّ هانی، ابو سعید خُدْری، عایشه، ابن عبّاس، عبد اللّٰه بن زبیر، عبد اللّٰه بن عمر و دیگران، روایت کرده است. جمعی از راویان، چون ابو حنیفه، اوزاعی، زُهری، قتاده، اَعمَش، سَلَمة بن کهیل از وی حدیث شنیده اند.[۳]

شیخ طوسی، او را از اصحاب امام علی(ع) شمرده و افزوده که در نقل حدیث، خلط(مخلّط) می کرده است.[۴] برخی بر این باورند که اتّهام به خلط، از ناحیه اهل سنّت درباره عطاء بن سائب گفته شده، نه عطاء بن ابی رباح.[۵] منابع اهل سنّت، از امام باقر(ع) نقل کرده اند که فرمود: «مسائل حج را از عطاء فراگیرید».[۶] شیخ طوسی، در کتاب الخلاف، ۸۴ فتوا را به وی منسوب کرده است[۷] و فتوای اهل مکّه به وی و مجاهد، ختم می شود.[۸]

احادیث و آثار

آمار دقیقی از احادیث و تألیفات وی گزارش نشده است، ولی روایات بسیاری در منابع حدیثی اهل سنّت به او منسوب اند.

[۱] . تهذیب الکمال: ج۲۰ ص۷۶ ش۳۹۳۳، تذکرة الحفّاظ: ج۱ ص۹۸.

[۲] . التاریخ الکبیر: ج۶ ص۴۶۴ ش۲۹۹۹، تهذیب الکمال: ج۲۰ ص۸۵ ش۳۹۳۳، الطبقات الکبری: ج۵ ص۴۷۰.

[۳] . تهذیب الکمال: ج۲۰ ص۷۰ -۷۵ ش۳۹۳۳.

[۴] . رجال الطوسی: ص۷۵ ش۷۲۱.

[۵] . قاموس الرجال: ج۷ ص۲۰۳ ش۴۸۸۹ . ظاهراً عطاء نمی تواند از اصحاب امام علی(ع) باشد؛ چون در زمان شهادت آن حضرت کمتر از سیزده سال داشته است.

[۶] . البدایه و النهایة: ج۹ ص۳۰۶.

[۷] . موسوعة طبقات الفقهاء : ج۱ ص۴۶۰ ش۲۱۴

[۸] . تهذیب التهذیب: ج۴ ص۱۲۵.