محمّد بن سیرین(33 ـ 110 ق)

ابوبکر محمّد بن سیرین انصاری بصری،[۱] پدرش از اسرای جرجرایا[۲] یا عَین التَمْر[۳] بود که به غلامی اَنَس بن مالک، خادم پیامبر خدا(ص) درآمد. وی دو سال پیش از قتل خلیفه سوم متولد شد[۴] و در سال ۱۱۰ ق وفات یافت.

مکانت حدیثی

او سی نفر از اصحاب پیامبر خدا(ص) را درک کرده است؛[۵] امّا بیشترین روایات وی از ابو هُرَیره، با ۹۵ روایت[۶] و از انس بن مالک، با نوزده روایت[۷] است. وی در زمره مکثّرین از عبیده سلمانی نیز معرّفی شده است[۸] که شمار روایات ثبت شده از وی، بیش از هشت روایت نیست.[۹]

علمای رجال بر وثاقت او تصریح کرده اند.[۱۰] نقل به معنا را برنمی تابید و کتابت حدیث را مذموم نمی شمرد؛ امّا پس از حفظ احادیث، نوشته هایش را از میان می بُرد و از اعتماد مطلق بر کتاب، بر حذر می داشت.[۱۱] مربّی فرزندان حَجّاج بود و روزه روز عاشورا و انگشتر به دست چپ کردن او، مورد توجه واقع شده است.[۱۲]

احادیث و آثار

روایات او در همه صحاح شش گانه اهل سنّت، منتشر است. در منابع شیعه، یک روایت از او در میراث اجداد و جدّات، در کتاب من لایحضره الفقیه[۱۳] و روایت دیگری به نقل از جابر بن سَمَره در الخصال و کمال الدین و دیگر منابع، آمده است.[۱۴] وی، شأن نزول آیه ( أَجَعَلتُم سِقایةَ الحاجَّ( در باره امام علی(ع) [۱۵] و سرخگون شدن آسمان پس از شهادت امام حسین(ع) را نیز نقل کرده است.[۱۶] ابن سیرین را معبّر خواب می دانند و چند کتاب در این موضوع به او منتسب است؛ ولی با توجه به تحقیق های صورت گرفته این انتساب ها صحیح نیستند. [۱۷]

[۱] . سیر أعلام النبلاء: ج۴ ص۶۰۶ ش۲۴۶.

[۲] . حموی، آن را میان واسط و بغداد، معرّفی می کند (ر.ک: معجم البلدان: ج۲ ص۱۲۳).

[۳] . تهذیب الکمال: ج۲۵ ص۳۴۵ ش۵۲۸۰. حموی، آن را نزدیک انبار و در غرب کوفه معرّفی می کند که در سال ۱۲ ق فتح شده است (ر.ک: معجم البلدان: ج۴ ص۱۷۶).

[۴] . سیر أعلام النبلاء: ج۴ ص۶۰۶ ش۲۴۶، الطبقات الکبری: ج۷ ص۱۹۳.

[۵] . دائرة المعارف بزرگ اسلامی: ج۳ ص۷۳۵ ، مدخل ابن سیرین.

[۶] . المسند الجامع: ج۲۲ ص۳۶۵ ـ ۳۶۶.

[۷] . همان: ص۲۵.

[۸] . سیر أعلام النبلاء: ج۴ ص۴۰ ش۹، شرح حال عبیدة بن عمرو بن قیس سلمانی.

[۹] . این روایات، همگی با سند ابن سیرین از عبیده از علی(ع) است (ر.ک: صحیح البخاری: ج۴ ص۲۰۸ و ۲۰۹، مسند ابن حنبل: ج۱ ص۹۵، سنن الترمذی: ج۵ ص۱۴۲ ح ۴۳۶۹ و...) .

[۱۰] . تهذیب الکمال: ج۲۵ ص۳۵۰ ش۵۲۸۰.

[۱۱] . سیر أعلام النبلاء: ج۴ ص۶۱۱ ش۲۴۶، الطبقات الکبری: ج۷ ص۱۹۳ ـ ۲۰۶.

[۱۲] . مستدرکات علم رجال الحدیث: ج۷ ص۱۳۲ ش۱۳۵۰۲.

[۱۳] . کتاب من لایحضره الفقیه: ج۴ ص۲۸۶ ح ۵۶۵۰.

[۱۴] . الخصال: ص۴۷۳، کمال الدین: ص۶۸ و ۲۷۲، الأمالی، طوسی: ص۶۲۲ ح ۱۲۸، ۱۲۶ و ۱۲۸۷.

[۱۵] . مجمع البیان: ج۵ ص۲۷.

[۱۶] . أنساب الأشراف: ج۳ ص۱۳۳۹ ش۲۰۹.

[۱۷] . دائرة المعارف بزرگ اسلامی: ج۳ ص۷۳۵ و ۷۳۶ ، مدخل ابن سیرین.