عایشه(9 ـ 58 ق)

دختر ابوبکر، ازجمله همسران پیامبر(ص) است. در سن عایشه هنگام ازدواج با پیامبر اختلاف است.[۱] به رغم آن که فرزندی نداشت، کنیه اش را اُمّ عبد اللّٰه گفته اند.[۲] نزد ابوبکر و عمر محترم بود[۳] و در نیمه دوم خلافت عثمان از او ناراضی شد[۴]، ولی پس از قتل عثمان خونخواه او شد و جنگ جمل را به بهانه آن بر پا کرد.[۵] وی در سال ۵۸ ق از دنیا رفت و طبق وصیت خود، به جهت وقایعی که پس از پیامبر(ص) پیش آورده بود و از آنها خجل بود، با فاصله از قبر پیامر و در بقیع، دفن شد.[۶]

مکانت حدیثی

گروهی از اهل سنّت، شهرت، فضل و محبّت پیامبر(ص) به او را سرآمدِ دیگر همسران ایشان، معرّفی کرده اند و فقه و شعر را تخصّص او خوانده اند.[۷] برخی او را مرجع صحابیان بزرگ در مسائل مشکل فرائض، معرّفی کرده اند.[۸] دخالت در مسئله رهبری جامعه و موضع دوگانه در باره عثمان و مخالفت و شورش بر علی(ع) و بغض نسبت به ایشان[۹] و حسادت نسبت به خدیجه(س)[۱۰] و فاطمه(س)،[۱۱] قضاوت های متفاوتی را در باره وی در پی داشته است. مناظرات ابن عبّاس و زید بن صوحان با او در باره جنگ جمل، در منابع متعدّدی ذکر شده اند.[۱۲] ذهبی، در شرح حال او، از جایگاه بلند و دست نایافتنی خدیجه(س) سخن گفته که جزم وی بر افضل بودن خدیجه(س) نسبت به عایشه را در پی دارد. نیز پشیمانی عمیق عایشه از لشکرکشی برای جنگ جمل را مطرح کرده است.[۱۳]

روایات عایشه از پیامبر(ص)، ابوبکر و فاطمه(س) است. راویان بسیاری از صحابیان و تابعیان، از وی روایت کرده اند که از این میان، عروة بن زبیر، قاسم بن محمّد بن ابی بکر (خواهرزاده و برادرزاده عایشه) و نیز ابو سلمة بن عبد الرحمان[۱۴] و عمرة بن عبد الرحمان بن سعد،[۱۵] به ترتیب، در رتبه بیشترین نقل از وی قرار دارند.[۱۶] مزی، او را «الکثیر الطیب» دانسته است.[۱۷]

احادیث و آثار

روایات عایشه، در همه صحاح اهل سنّت، ذکر شده اند. او پس از ابو هُرَیره و ابن عمر، بیشترین حجم روایات را از پیامبر(ص) نقل کرده است.[۱۸] ابن حنبل، در روایتی صحیح از او، اِخبار پیامبر(ص) نسبت به شهادت امام حسین(ع) را نقل می کند.[۱۹] برخی منابع شیعی نیز به نقل از ابن سعد، نص بر ائمّه اثنی عشر را از او نقل کرده اند.[۲۰]

[۱] . الطبقات الکبری: ج۸ ص۵۸.

[۲] . اُسد الغابة: ج۷ ص۱۸۶، تهذیب الکمال: ج۳۵ ص۲۲۷ ش۷۸۸۵.

[۳] . الطبقات الکبری: ج۸ ص۵۸، أنساب الأشراف: ج۲ ص۵۴۱.

[۴] . الفتوح: ج۲ ص۴۲۱.

[۵] . الامامه و السیاسه: ج۱ ص۷۱ و ۷۲.

[۶] . الطبقات الکبری: ج۸ ص۷۸، المستدرک علی الصحیحین: ج۴ ص۶، مسند ابن راهویه: ج۲ ص۴۳، سیر أعلام النبلاء: ج۲ ص۱۹۲.

[۷] . تهذیب الکمال: ج۳۵ ص۲۳۵ ش۷۸۸۵، سیر أعلام النبلاء: ج۲ ص۱۴۲ ش۱۹.

[۸] . تهذیب الکمال: ج۳۵ ص۲۳۴ ش۷۸۸۵، سیر أعلام النبلاء: ج۲ ص۱۸۲ ش۱۹.

[۹] . بحار الأنوار: ج۲۸ ص۱۵۰.

[۱۰] . مسند ابن حنبل: ج۹ ص۳۲۱ ح ۲۴۳۶۴، صحیح البخاری: ج۳ ص۱۳۸۹ و ۱۳۹۰ باب تزویج النبی خدیجة و فضلها، صحیح مسلم: ج۴ ص۱۸۸۸.

[۱۱] . المسند، اسحاق بن راهویه: ج۲ ص۱۷، سیر أعلام النبلاء: ج۲ ص۱۹۹ ذیل ش۱۹.

[۱۲] . رجال الکشّی: ج۱ ص۲۸۴ ش۱۲۰ و ص۲۷۷ ش۱۰۸، شرح نهج البلاغة، ابن ابی الحدید: ج۶ ص۲۲۹.

[۱۳] . سیر أعلام النبلاء: ج۲ ص۱۴۰ ش۱۹.

[۱۴] . ذهبی تصریح می کند که اُمّ کلثوم، خواهر عایشه، مادر رضاعی وی بوده و عایشه، خاله رضاعی او به حساب می آید (ر.ک: سیر أعلام النبلاء: ج۴ ص۲۸۸ ش۱۰۸). با این توصیف، در صدر فهرست راویان از عایشه، محارم وی هستند.

[۱۵] . ذهبی، او را تربیت یافته و شاگرد عایشه معرّفی می کند (ر.ک: سیر أعلام النبلاء: ج۴ ص۵۰۷ ش۱۹۹).

[۱۶] . بر اساس شمارش بشار عوّاد در المسند الجامع، روایات غیر تکراری عروه، ۳۵۱، قاسم بن محمّد، ۹۸، ابو سلمه، ۶۹ و عمره، ۶۴ روایت از مجموع ۱۳۷۰ روایت عایشه هستند (ر.ک: المسند الجامع: ج۱۹ ص۲۴۱ - ج۲۰ ص۴۳۴).

[۱۷] . تهذیب الکمال: ج۳۵ ص۲۲۷ ش۷۸۸۵.

[۱۸] . ذهبی، شمار احادیث او را ۲ هزار و ۲۱۰ حدیث دانسته که ۱۷۴ حدیث او را هم بخاری و هم مسلم نقل کرده اند و شماره احادیث ابو هُرَیره را ۵ هزار و ۳۷۴ حدیث می داند که بخاری و مسلم در ۳۲۶ روایت او مشترک اند. نیز عدد احادیث ابن عمر، ۲ هزار و ۶۳۰ حدیث معرّفی شده است (ر.ک: سیر أعلام النبلاء: ج۴ ص۱۳۹ و ۶۳۲ ذیل ش۱۲۶ و ج۲ ص۲۳۸ ذیل ش۴۵).

[۱۹] . مسند ابن حنبل: ج۱۰ ص۱۸۰.

[۲۰] . کفایة الأثر: ص۱۸۷.