سید رضی(359 ـ 406 ق)

ابو الحسن محمّد بن حسین بن موسی، ملقّب به شریف رضی و ذو الحسبَین، مشهور به سید رضی است. فقیه، محدّث، مفسّر، متکلّم، شاعر و ادیب، از علمای نیمه دوم سده چهارم هجری است. وی در سال ۳۵۹ ق در بغداد به دنیا آمد.[۱] پدرش حسین (م ۴۰۰ ق) معروف به طاهر ذو المناقب، بزرگ و سرپرست علویان و سادات و امیر الحاج بود. مادرش فاطمه (م ۳۸۵ ق)، از زنان دانشمند و علوی، نواده ناصر کبیر و ناصر حق، فاتح مازندران و گیلان به شمار می آید. برادر وی، سید مرتضی علم الهدی، از فقیهان شیعه است. وی در سال ۴۰۶ ق در ۴۷ سالگی در بغداد در گذشت.[۲]

مکانت حدیثی

شرح حال نگاران شیعه و سنّی، بر علم، زهد، پارسایی، جلالت و بزرگی وی، تأکید کرده اند.[۳] وی از استادان برجسته شیعه و سنّی در مدرسه بغداد، بهره برد؛ ابو سعید سیرافی، ابو الفتح ابن جنّی، ابو عبد اللّٰه مرزبانی، شیخ مفید، هارون بن موسی تَلّعُکبرَی، ابن نباته، علی بن عیسی ربعی و ابو اسحاق ابراهیم بن احمد طبری، از جمله آنان هستند. شاگردان مشهوری هم داشته که از وی، اخذ حدیث کرده اند؛ شیخ جعفر بن محمّد دوریستی، ابو عبد اللّٰه محمّد بن علی حلوانی، قاضی ابو المعالی احمد بن علی بن قدامه، ابو زید سید عبد اللّٰه بن علی کیابکی و ابو بکر احمد بن حسین بن احمد نیشابوری خزاعی از جمله آنان هستند.

به رغم اشتغال های اجتماعی و تصنیفات، وی نخستین کسی است که اقدام به تأسیس مرکز و مدرسه دینی و علمی شبانه روزی به نام «دار العلم» در بغداد کرد و به تربیت شاگردان پرداخت. این مرکز، هشتاد سال پیش از تأسیس مدرسه نظامیه بغداد از سوی خواجه نظام الملک طوسی بود که با تأسّی از دار العلم سید رضی، تأسیس شد.

آثار حدیثی

سید رضی، به رغم سن کوتاه، در ادبیات عرب، بلاغت، تفسیر، فقه، کلام و حدیث، آثار ارزشمندی از خود به یادگار گذاشت که برخی از آنها عبارت اند از: ۱. نهج البلاغة که مشهورترین اثر اوست؛ این کتاب، حاوی ۲۴۱ خطبه و ۷۹ نامه و ۴۸۰ حکمت از امام علی(ع) است. بر این کتاب، شرح ها، ترجمه ها و مستدرکاتی نوشته شده اند؛ کتاب های دیگر او عبارت اند از: مَجازات آثار النبویة؛ مَجازات القرآن و حقائق التأویل فی متشابه التنزیل.

[۱] . خلاصة الأقوال: ص۱۶۴ ش۱۷۶، تنقیح المقال: ج۳ ص۱۰۷ ش۱۰۵۸۹.

[۲] . الغدیر: ج۴ ص۲۱۰.

[۳] . خلاصة الأقوال: ص۱۶۴ ش۱۷۶، منتهی المقال: ج۶ ص۲۸ ش۲۵۸۵.