حسن بن محبوب(129 یا 150 - 224 ق)

معروف به سرّاد یا زرّاد،[۱] قبل از سال ۱۵۰ق[۲] و بنا بر قولی در سال ۱۲۹ ق به دنیا آمد.[۳] وفات وی در ۷۵ سالگی، یا ۹۵ سالگی در سال ۲۲۴ ق واقع شده است.[۴]

مکانت حدیثی

علمای رجال، به وثاقت او شهادت داده اند.[۵] وی ازجمله محدّثان و فقیهان و از برجسته ترین و مشهورترین دانشمندان شیعی به شمار می آید. کشّی، ابن محبوب را به صورت مردد از فقیهان طبقه سوم اصحاب اجماع شمرده است.[۶] و شیخ طوسی او را از ارکان چهارگانه عصر خود می نامد.[۷] ابن محبوب، جزﺀ مخالفان و مبارزان اندیشه واقفیه یاد می شود.[۸] شیخ طوسی او را در میان اصحاب امام کاظم و امام رضا(ع) یاد می کند[۹] و معاصر امام جواد(ع) بوده است. از محضر ۱۸۰ استاد، حدیث فراگرفت؛ کسانی چون علی بن رئاب، اَبان بن تَغلِب، حمّاد بن عیسی کوفی، اَبان بن عثمان و محمّد بن سنان زاهری کوفی از آن جمله اند و بیش از صد راوی، چون ابراهیم بن هاشم قمّی، ابراهیم بن حسن، احمد بن محمّد بن خالد برقی، احمد بن محمّد بن عیسی اشعری، حسن بن فضّال و محمّد بن علی بن محبوب، از وی اخذ حدیث و نقل روایت کرده اند.[۱۰]

احادیث و آثار

ابن محبوب، از محدّثانی است که در همه ابواب فقه، از وی روایت گزارش شده است. نام وی در ۳ هزار و ۶۳۸ سند، در کتب اربعه واقع شده است. از جمله کتاب های وی: کتاب المشیخة است که شیخ آقا بزرگ تهرانی، تبویب آن را به ترتیب کتاب های فقهی می داند و ترتیب فصل بندی آن را داوود بن کوره قمّی انجام داده است.[۱۱] ابن ادریس حلّی، از این کتاب ۴۵۰ حدیث انتخاب کرده و در السرائر خود، آورده است. این کتاب، جزﺀ اوّلین کتاب هایی است که در علم رجال، نگارش شده است[۱۲] از دیگر کتاب های اوست: کتاب النوادر، که حدود هزار ورق بوده است؛ همچنین کتاب المراح، که ابن ندیم، این کتاب را به کتب وی اضافه کرده است همچنین کتاب التفسیر؛[۱۳] و کتاب معرفة رواة الأخبار[۱۴] را می توان برشمرد.

[۱] . الفهرست، طوسی: ص۹۶ ش۱۶۲، رجال الطوسی: ص۳۳۴ ش۴۹۷۸ و ص۳۵۴ ش۵۲۵۱.

[۲] . رجال الکشّی: ج۲ ص۸۵۱ ش۱۰۹۴.

[۳] . قاموس الرجال: ج۳ ص۳۵۰ ش۲۰۱۳.

[۴] . رجال الکشّی: ج۲ ص۸۵۱ ش۱۰۹۴.

[۵] . الفهرست، طوسی: ص۹۶ ش۱۶۲، رجال الطوسی: ص۳۳۴ ش۴۹۷۸ و ص۳۵۴ ش۵۲۵۱، رجال الکشّی: ج۲ ص۸۳۰ ش ۱۰۵۰.

[۶] . رجال الکشّی: ج۲ ص۸۳۱ ش۱۰۵۰.

[۷] . الفهرست، طوسی: ص۹۶ ش۱۶۲.

[۸] . بحار الأنوار: ج۴۹ ص۱۵.

[۹] . رجال الطوسی: ص۳۳۴ ش۴۹۷۸ و ص۳۵۴ ش۵۲۵۱.

[۱۰] . معجم رجال الحدیث: ج۶، ص۹۲-۹۴ ش۳۰۷۰.

[۱۱] . الذریعة: ج۱۰ ص۱۷۱ ش۳۴۱ و ج۱۹ ص۵۷ ش۲۹۶.

[۱۲] . السرائر : ج۳ ص۵۸۹.