محمّد بن سنان زاهری(م 220 ق)

از اصحاب امام کاظم، امام رضا و امام جواد(ع) به شمار می آید.[۱] وی در سال ۲۲۰ ق درگذشت.[۲]

مکانت حدیثی

او از محدّثان بسیاری حدیث شنیده که شمار آن ها حدود ۱۵۰ نفر است که ازجمله آنان، اَبان بن عثمان، اسماعیل بن عبد الرحمان جُعْفی، حمّاد بن عثمان، محمّد بن علی حلبی و حمزة بن حُمران هستند. از او نزدیک به شصت نفر، چون ابراهیم بن هاشم، احمد بن محمّد برقی، احمد بن ادریس، حسن بن محبوب و محمّد بن حسین بن ابی خطّاب، حدیث نقل کرده اند.[۳] دانشیان رجالی در توصیف محمّد بن سنان اختلاف نظر دارند. برخی به علّت غلوّ و وجاده ای بودن روایات او و اعتراف به نقل معضلات و نیز کذّاب و جاعل حدیث بودن، او را تضعیف کرده اند.[۴] در مقابل، عدّه ای دیگر او را توثیق کرده و از خواص و اصحاب سرّ ائمه(ع) و یاران نزدیک ایشان می دانند.[۵] برخی نیز در توثیق و تضعیف وی، توقف کرده اند.[۶]

احادیث و آثار

نام محمّد بن سنان، در کتب اربعه، در سلسله ۹۷۵ سند، آمده است. نجاشی، از تألیفات او هشت کتاب ذکر کرده است.[۷] شیخ طوسی، شمار کتاب های او را به تعداد کتاب های حسین بن سعید، سی کتاب دانسته و تنها به کتاب النوادر او اشاره کرده است.[۸] برخی از کتاب های او عبارت اند از: کتاب الأظله؛ کتاب االطرائف؛ کتاب المکاسب؛ کتاب الحج و کتاب الصید و الذبائح.

امروزه، از کتاب های او، اثری بر جای نمانده است.

[۱] . رجال الطوسی: ص۳۴۴ ش۵۱۳۸ و ص۳۶۴ ش۵۳۹۴ و ص۳۷۷ ش۵۵۸۷، رجال البرقی: ص۴۸ و ۵۴ و ۵۷.

[۲] . رجال النجاشی: ج۲ ص۲۱۱ ش۸۸۹.

[۳] . معجم رجال الحدیث: ج۱۶ ص۱۳۸ – ۱۴۱ ش۱۰۹۰۹.

[۴] . رجال النجاشی: ج۲ ص۲۰۸ - ۲۱۰ ش۸۸۹ و ص۳۷۸ ش۱۱۴۱، رجال الکشّی: ج۲ ص۶۱۳ ش۵۸۴ وص۷۹۶ ش۹۸۱ و ص۸۲۳ ش۱۰۳۳، رجال ابن الغضائری: ص۹۲ ش۱۳۰، رجال ابن داوود: ص۲۷۳ ش۴۵۵ و ص۲۹۶ ش۵۱، مصنّفات الشیخ المفید (جوابات أهل الموصل فی العدد و الرؤیة): ص۲۰.

[۵] . الإرشاد : ج۲ ص۲۴۸، الغیبة، طوسی: ص۳۴۸ ح ۳۰۳ و ۳۰۴، روضة المتقین : ج۱۴ ص۳۴-۲۹، رجال السید بحر العلوم : ج۳ ص۲۶۵.

[۶] . خلاصة الأقوال: ص۲۵۱ ش۱۷.

[۷] . رجال النجاشی: ج۲ ص۲۱۰ ش۸۸۹.

[۸] . الفهرست، طوسی: ص۲۱۹ ش۶۱۹