صفوان بن یحیی بیاع سابری(م 210 ق)

از شخصیت های برجسته امامی و ازجمله فقیهان، محدّثان و متکلّمان بی نظیر و از اصحاب نزدیکِ امام کاظم، امام رضا و امام جواد(ع) بود.[۱] صفوان، امام صادق(ع) را درک نکرده است.[۲] از گروه سوم اصحاب اجماع و جزﺀ فقیهان از اصحاب امام کاظم و امام رضا(ع) به شمار می آید.[۳] پس از شهادت امام کاظم(ع)، به رغم پیشنهاد مالی فراوان، از فتنه وقف، سالم ماند[۴] و در سال ۲۱۰ ق درگذشت.[۵]

مکانت حدیثی

نزد دانشمندان بسیاری شاگردی نمود و از آنان نقل روایت کرد. استادان صفوان بن یحیی در کتب اربعه، بیش از ۱۴۸ نفر هستند.[۶] بیش از شصت تن از راویان[۷] از وی اخذ حدیث کرده اند. برخی استادان روایی وی عبارت اند از: عبد اللّٰه بن مسکان، اسحاق بن عمّار، عَلاء بن رَزین و معاویة بن عمّار. برخی شاگردان حدیثی وی نیز عبارت اند از: ابراهیم بن هاشم، ایوب بن نوح، حسن بن سماعه، محمّد بن اسماعیل و سهل بن زیاد. همه رجالیان، او را به جلالت قدر، عظمت، شرافت، زهد و عبادت ستوده اند و به وثاقت وی، تأکید دارند.[۸] به گفته شیخ طوسی، وی و چند تن دیگر، فقط از افراد ثقه، نقل روایت می کنند. از این رو، روایات مُرسَل آنان در حکم مسند است: به بیان شیخ طوسی آنها تنها از افراد موثق حدیث نقل می کنند. «إنّهم لایروون و لا یرسلون الّا عن عمّن یوثق به».[۹]

احادیث و آثار

نام صفوان، در کتب اربعه، در ۳ هزار و ۱۴۰ سند در ابواب مختلف فقهی، اعتقادی و اخلاقی واقع شده است. وی ازجمله مؤلّفان شیعی و دارای تصنیف های بسیار است. فهرست نویسان، آثار وی را حدود سی کتاب و رساله دانسته اند که برخی از آن ها، عبارت اند از: کتاب الصلاة؛ کتاب الوضوء؛ کتاب البشارات؛ کتاب مسائل عن أبی الحسن موسی و کتاب الآداب.[۱۰]

[۱] . رجال النجاشی: ج۱ ص۴۳۹ ش۵۲۲، رجال الطوسی: ص۳۳۸ ش۵۰۳۸ و ص۳۵۹ ش۵۳۱۱ و ص۳۷۶ ش۵۵۵۹.

[۲] . تنقیح المقال: ج۲، ص۱۰۱.

[۳] . رجال الکشّی: ج۲ ص۸۳۰ ش۱۰۵۰.

[۴] . رجال النجاشی: ج۱ ص۴۳۹ ش۵۲۲.

[۵] . همان: ص۴۴۰ ش۵۲۴، رجال الکشّی: ج۲ ص۷۹۲ ش۹۶۱.

[۶] . معجم رجال الحدیث: ج۹ ص۱۳۰-۱۳۲ ش۵۹۲۲.

[۷] . همان.

[۸] . الفهرست، طوسی: ص۱۴۵ ش۳۵۶، رجال النجاشی: ج۱ ص۴۳۹ ش۵۵۲.

[۹] . عدّة الاُصول : ج۱ ص۱۵۴.

[۱۰] . رجال النجاشی: ج۱ ص۴۴۰ ش۵۲۲، الفهرست، طوسی: ص۱۴۶ ش۳۵۶.