هشام بن حکم(م 199 ق)

هشام، در آغاز از پیروان جَهْم بن صفوان بود که با شناخت امام صادق(ع) و تعلیم و تربیت ایشان به برجسته ترین متکلّم شیعی عصر خود، تبدیل شد و مناظرات بسیاری با فرقه های مختلف اسلامی و غیر اسلامی داشت. وی از اصحاب امام صادق و امام کاظم(ع) شمرده شده است.[۱] وفات هشام در سال ۱۹۹ ق در بغداد اتفاق افتاده است.[۲]

مکانت حدیثی

وی از راویانی چون ابو عبیده حَذّاء و ثابت بن هرمز، جارود، زُراره و سُدیر صیرفی، روایت کرده است و نیز راویانی چون ابن ابی عُمَیر، عبّاس بن عمرو، عبد اللّٰه بن مُغَیره و یونس بن عبد الرحمان، از وی اخذ حدیث کرده اند.[۳] عالمان شیعه و اهل سنّت، هشام بن حکم را به وثاقت و بزرگی یاد کرده اند و اندیشه و شخصیت علمی او را ستوده اند.[۴] کشّی، هجده روایت از ائمّه در مدح و ستایش هشام، نقل کرده است[۵] و در مقابل، روایاتی در مذمت و نکوهش وی گزارش کرده است که علمای رجال به آنها پاسخ داده و آنها را نپذیرفته اند.[۶]

احادیث و آثار

هشام بن حکم، در ۲۱۴ سند در موضوعات مختلف اعتقادی، فقهی و اخلاقی در کتب اربعه، قرار گرفته است. فهرست نگاران، حدود سی کتاب و رساله در موضوعات مختلف از وی نام برده اند که هیچ یک از آنها موجود نیست، برخی از آنها عبارت اند از: أصل هشام؛ علل التحریم؛ الفرائض؛ کتاب المیراث؛ الإمامة؛ المجالس فی الإمامة؛ المیزان؛ التوحید و الردّ علی من قال بإمامة المفضول.[۷]

[۱] . رجال النجاشی: ج۲ ص۳۹۸ ش۱۱۶۵، رجال الطوسی: ص۳۱۸ ش۴۷۵۰ و ص۳۴۵ ش۵۱۵۳، رجال البرقی: ص۳۵ و ۴۸.

[۲] . رجال النجاشی: ج۲ ص۳۹۷ ش۱۱۶۵.

[۳] . معجم رجال الحدیث: ج۱۹ ص۲۹۵ ش۱۳۳۲۹.

[۴] . الفهرست، طوسی: ص۲۵۹ ش۷۸۳، خلاصة الاقوال: ص۱۷۸، الفهرست  ، ابن ندیم: ص ۳۰۸.

[۵] . رجال الکشّی: ج۲ ص۵۴۴ ش۴۸۳، ص۵۴۶ ش۴۸۴ وص۵۴۷ ش۴۸۶ وص۵۴۸ ش۴۸۷ وص۵۴۹ ش۴۹۰ وص۵۶۰ ش۴۹۵ و ... .

[۶] . تنقیح المقال: ج۳ ص۲۹۸ ش۱۲۸۵۳، معجم رجال الحدیث: ج۱۹ ص۲۸۶- ۲۸۹ ش۱۳۳۲۹.

[۷] . الفهرست، ابن ندیم: ص۳۰۸، الفهرست، طوسی: ص۲۵۸ و ۲۵۹ ش۷۸۳، رجال النجاشی: ص۳۹۸ ش۱۱۶۵.