حمّاد بن عثمان(ح 125 ـ 190 یا 194 ق)

ملقب به الناب،[۱] رجالیان، او را در شمارِ اصحاب امام صادق، امام کاظم و امام رضا(ع) ذکر کرده اند.[۲] وی در سال ۱۹۰ق[۳] در گذشت.

مکانت حدیثی

حمّاد، از ۹۲ استاد، چون ابو بصیر، ابن ابی یعفور، اسحاق بن عمّار، جَمیل بن درّاج، زُراره بن اَعین، عبید بن زُراره و محمّد بن مسلم، حدیث شنیده[۴] و بیش از ۴۵ محدّث، چون حسن بن علی وشّاء، بَزَنطی، فضالة بن ایوب، جعفر بن بشیر، محمّد بن یحیی، صفوان بن یحیی، ابن ابی عمیر و یونس بن عبد الرحمان، از او حدیث نقل کرده اند.[۵] حمّاد، از راویانی است که همه دانشمندان علم رجال از متقدّمان[۶] و متأخّران،[۷] بر وثاقتش اتّفاق نظر دارند و او را با اوصافی چون ثقه، فاضل، جلیل القدر و خیر ستوده اند. وی، از گروه دوم اصحاب اجماع و جزﺀ فقیهان اصحاب امام صادق(ع) به شمار می آید.[۸]

احادیث و آثار

حمّاد بن عثمان، در کتب اربعه، در هزار و ۹۵۶ سند واقع شده است. فهرست نگاران، به او کتابی نسبت داده اند که منبع نقل روایات اوست.[۹] ابن طاووس، در دو کتاب خود از آن نقل کرده[۱۰] و از این اثر با نام «اصل» یاد کرده است.[۱۱]

[۱] . تنقیح المقال: ج۱ ص۳۶۵ ش۳۳۱۳.

[۲] . رجال البرقی: ص۲۱، ۴۸ و ۵۳، رجال الطوسی: ص۱۸۶ ش۳۳۴ و ۳۵۴.

[۳] . رجال النجاشی: ج۱ ص۳۳۹ ش۳۶۹، رجال الکشّی: ج۲ ص۶۷۰ ش۶۹۷.

[۴] . معجم رجال الحدیث: ج۶ ص۲۱۶ ش۳۹۵۷.

[۵] . همان: ص۲۱۷ ش۳۹۵۷.

[۶] . ر.ک: رجال الکشّی: ج۲ ص۶۷۰ ش۶۹۴، الفهرست، طوسی: ص۱۱۵ ش۲۴۰.

[۷] . رجال ابن داوود: ص۸۴ ش۵۲۱، خلاصة الأقوال: ص۵۶، معجم رجال الحدیث: ج۶ ص۲۱۵ ش۳۹۵۷.

[۸] . رجال الکشّی: ج۲ ص۶۷۳ ش۷۰۵.

[۹] . رجال النجاشی: ج۱ ص۳۳۹ ش۳۶۹، الفهرست، طوسی: ۱۱۵ ش۲۴۰.

[۱۰] . برای نمونه، ر.ک: الملاحم و الفتن: ص۲۴۲ و الذکری الشیعه (قبس من کتاب غیاث سلطان الوری): ج۲ ص۷۲ ح ۱۹ و ص۷۴ ح ۱۰.

[۱۱] . ر.ک: الملاحم و الفتن: ص۲۴۲.