کمیل بن زیاد(م 82 یا 83 ق)

ولادت وی در سال ششم بعثت پیامبر اکرم(ص)، یا سال ۱۲ ق [۱] است.[۲] وی از منتقدان خلافت عثمان بود[۳] و در تمام جنگ ها کنار امام علی(ع) حضور داشت. وی را در شمار هشت عابد معروف کوفه برشمرده اند.[۴] سرانجام در سال ۸۲ یا ۸۳ ق، حَجّاج بن یوسف ثقفی او را در ۷۰ سالگی به شهادت رساند.[۵] در جریان قیام امام حسین(ع)، قیام توابین و مختار از او یادی نشده است.

مکانت حدیثی

وی از بزرگ ترین اصحاب امیر مؤمنان(ع) و صاحب سرّ و عامل ایشان در هِیت بود.[۶] همچنین او از اصحاب امام حسن(ع) به شمار می آید.[۷] امیر مؤمنان(ع)، او را جزﺀ ده صحابی ثقه شمرده است.[۸] کمیل، از راویانی چون عبد اللّٰه بن مسعود، ابو مسعود انصاری، ابو هُرَیره، عمر بن خطّاب و عثمان بن عفّان نیز روایت نقل کرده است و راویانی چون اَعمَش، عبّاس بن ذَریح، ابو اسحاق سَبیعی، عبد اللّٰه بن یزید صَهبانی و عبد الرحمان بن جُندَب فَزاری، از وی اخذ روایت کرده اند.[۹] بیشتر علمای اهل سنّت، وی را به اعتماد و زهد و پارسایی ستوده؛[۱۰] امّا او را فردی قلیل الحدیث، دانسته[۱۱] و کمتر از وی حدیث گزارش کرده اند.

احادیث و آثار

در منابع حدیثی شیعه، روایاتی از وی منقول است. مهم ترین احادیث وی، «حدیث حقیقت»،[۱۲] «حدیث نفس »،[۱۳] «حدیث قلوب»،[۱۴] «حدیث وصیت علی(ع) به کمیل»،[۱۵] «دعای کمیل»[۱۶] و حدیثی در باره گمنامی و عزلت[۱۷] است.

[۱] . الأعلام: ج۶ ص۹۳.

[۲] . الإصابة: ج۵ ص۴۸۶ ش۷۵۱۶.

[۳] . الکامل فی التاریخ: ج۲ ص۲۰۷.

[۴] . تهذیب الکمال: ج۲۴ ص۲۱۹ ش۴۹۹۶.

[۵] . تاریخ خلیفة بن خیاط: ص۲۲۲، تاریخ الإسلام: ج۶ ص۱۷۷، تاریخ دمشق: ج۵۰ ص۲۵۷.

[۶] . نهج البلاغة: الکتاب ۶۱.

[۷] . رجال الطوسی: ص۸۰ ش۷۹۲ ص۹۵ ش۹۴۶.

[۸] . تنقیح المقال: ج۲ ص۴۲ ش۹۹۳۸.

[۹] . تهذیب التهذیب: ج۴ ص۵۷۴ ش۶۶۶۸، میزان الاعتدال: ج۳ ص۴۱۵، الإصابة: ج۵ ص۴۸۶ ش۷۵۱۶.

[۱۰] . تهذیب التهذیب: ج۴ ص۵۷۵ ش۶۶۶۸، الإصابة: ج۵ ص۴۸۶ ش۷۵۱۶، تهذیب الکمال: ج۲۴ ص۲۱۹.

[۱۱] . تهذیب التهذیب: ج۴ ص۵۷۵ ش۶۶۶۸.

[۱۲] . تحف العقول: ص۱۹۶