عبد الرحمان بن ابی لیلی انصاری کوفی(م 81 یا 83 ق)

درجنگ جمل همراه با امیر مؤمنان(ع) بود.[۱] یزید بن ابی زیاد، بر این باور بود که همنشینی و گفتگوی با وی، مایه حیات و رونق حدیث است.[۲] قضاوت او بر اساس الگوی امام علی(ع)، حَوشب را بر آن داشت تا حجّاج را از انتصاب وی بر مسند قضا، منصرف سازد.[۳] مرگ او نیز در میان سال های ۸۱ تا ۸۳ ق، در دُجَیل، یا معرکه جَماجم بوده است.[۴]

مکانت حدیثی

عبد الرحمان، در طبقه دوم راویان حدیث، جای دارد.[۵] وی از بسیاری از اصحاب، همچون امام علی(ع)، ابو ذر و ابن مسعود حدیث شنید.[۶] بر خلاف عدّه ای در امتناع از روایت کردن از امام علی(ع)، او از مصاحبت خویش با امام(ع) و روایت از ایشان، دفاع کرده و حتّی برای آن، کتک خورده است.[۷] در منابع اهل سنّت، روایات او از امام علی(ع)، بَراء بن عازِب، مُعاذ بن جبل و پدرش گزارش شده اند.[۸] در منابع شیعه، روایت او از امام علی، امام حسین، امام باقر و امام صادق(ع)[۹] ثبت شده است. او ۱۲۰صحابی از انصار را ملاقات کرده و حتّی برخی ایشان نیز از وی حدیث شنیده اند.[۱۰]

احادیث و آثار

از عبد الرحمان بن ابی لیلی، چهار روایت در کتاب الکافی آمده[۱۱] و حکمت ۳۷۳ نهج البلاغة را هم نقل کرده است. روایات او را می توان به مرجعیت اهل بیت(ع)، اخلاق، فضائل امام علی(ع) و اهل بیت(ع) و تاریخ تقسیم بندی کرد.[۱۲] همه صحاح ستّه اهل سنّت، از او نقل روایت کرده و بر وثاقت او تصریح دارند؛[۱۳] نقل تسبیحات فاطمه زهرا(س) از جمله روایات وی است.[۱۴]

[۱] . ابن خـلّکان، او را پرچمدار علی(ع) در جنگ جمـل معـرّفی مـی کند (ر.ک: وفـیات الأعـیان: ج۳ ص۱۲۶ ش۳۶۰).

[۲] . الطبقات الکبری: ج۶ ص۱۱۲.

[۳] . همان.

[۴] . رجال صحیح البخاری: ج۱ ص۴۶۰ ش۶۸۸، سیر أعلام النبلاء: ج۴ ص۲۶۷ ش۹۶.

[۵] . تذکرة الحفّاظ: ج۱ ص۵۸ ش۴۲.

[۶] . همان.

[۷] . رجال الکشّی: ج۱ ص۳۱۸ ش۱۶۰.

[۸] . الطبقات الکبری: ج۶ ص۱۱۰.

[۹] . الکافی: ج۱ ص۴۵ ح ۷، ص۱۸۱ ح ۶، ج۲ ص۴۷ ح ۳، ص۱۱۸ ح ۱. غیر از آن که تاریخ وفات وی با حیات امام صادق(ع) سازگاری ندارد، روایت ایشان از امام باقر(ع) نیز بعید است.

[۱۰] . تهذیب التهذیب: ج۳ ص۳۹۳ ش۴۶۶۲.

[۱۱] . الکافی: ج۱ ص۴۵ ح ۷ و ص۱۸۱ ح ۶ و ج۲ ص۴۷ ح ۳ و ص۱۱۸ ح ۱.

[۱۲] . الأمالی، مفید: ص۱۳ ح ۱ و ۴۴ ح ۴، الأمالی، صدوق: ص۴۱۴ ح ۵۴۲، علل الشرائع: ج۱ ص۱۴۰، الأمالی، طوسی: ص۱۹۱ ح ۳۲۲ و ص۸۹ ح ۱۳۷.

[۱۳] . رجال صحیح مسلم: ج۱ ص۴۲۴ ـ ۴۲۵ ش۹۵۴.

[۱۴] . صحیح البخاری: ج۵ ص۲۰۵۱ ح ۵۰۴۶.