تحمل حدیث

این اصطلاح حدیثی، از واژه «حمل» به معنای «بار بر سر، یا بر پشت» گرفته شده است که درباب تفعّل، به معنای پذیرش بار با مشقّت، به کار رفته است.[۱]در میان محدثّان، این تعبیر به معنای «نقل روایت از سوی راوی از استادش به یکی از راه های شناخته شده و پذیرش مسئولیت نقل آن بدون کم و کاست» به کار می رود.

این واژه، تا حدودی برگرفته از آیه حمل امانت[۲]و روایت مشهور نبوی بوده که در منابع شیعه و سنّی از قول ایشان چنین آمده است:

یحمِلُ هَذَا العِلمَ فی کلِّ خَلَفٍ عُدُولٌ ینفُونَ عَنهُ تَحرِیفَ الجَاهِلِینَ وَ انتِحَالَ المُبطِلِینَ وَ تَأوِیلَ الغَالِینَ. [۳]

از هر نسلی، مردانی عادل، بار این دانش را بر دوش می گیرند و تحریف جاهلان و دست اندازی باطل گرایان و تأویل غالیان را از آن، دور می کنند.

رساندن پیام و بار آن به دیگر راویان، به عنوان یک وظیفه الهی، از سوی پیامبر(ص)تشویق شده است. از این رو، در روایات مختلف شیعی و سنّی از پیامبر خدا(ص) نقل شده که فرمود:

خداوند، خرّم گرداند بنده ای را که سخنم را بشنود و آن را به کسی که نشنیده، برساند ؛ چه بسا حامل علمی که خود، عالِم نیست و بسا کسی که علم را به کسی منتقل می کند و آن کس از او، داناتر است. [۴]

در این روایت، دریافت و فهم ظاهر حدیث و حفظ و نگهداری آن از کم و کاست و تبلیغ آن به کسانی که نشنیده اند، از سوی پیامبر(ص) تشویق شده است.

نقطه مقابل «تحمّل» را «اَدا» گویند. اَدا، به معنای نقل حدیث و تعلیم آن از سوی راوی به دیگران است. این واژه هم به شکلی برگرفته از آیه ادای امانت[۵]و همچنین تعبیر تبلیغ در روایت پیشین، شمرده شده است.

بنا بر این، تحمّل را فراگیری حدیث به گونه ای گویند که راوی (شاگرد)، بتواند مطالبی را که نقل می کند، به استادش استناد دهد و ادا را فرادهی حدیث به همین گونه(قابل استناد) می توان نامید. راه های مختلفی را برای تحمّل حدیث ذکر کرده اند که به آنها «طُرُق تحمّل حدیث» گویند.

[۱]. معجم مقاییس اللّغة: ج ۲ ص ۱۰۷، المصباح المنیر: ج ۱ ص ۱۵۲.

[۲]. احزاب: آیه ۷۱.

[۳]. الجعفریات: ص ۲۴۵، دعائم الاسلام: ج ۱ ص ۸۱ ؛ النهایة: ج ۲ ص ۶۵، لسان العرب: ج ۹ ص ۸۵.

[۴]. ر. ک: ح ۱۹۱.

[۵]. «إِنَّ اللَّهَ یأْمُرُکمْ أَن تُؤَدُّوا الْأَمَـنَـتِ إِلَی أَهْلِهَا ؛ خدا به شما فرمان می دهد که سپرده ها را به صاحبان آن، بازگردانید» نساء: آیه ۵۸.