معنای لغوی سنت

واژه سنّت، از ریشه «سنن»، در اصل به معنای جریان یافتن، روان شدن و انجام دادن عمل به سهولت و سادگی است:

أصل واحد مطرد و هو جریان الشی ء و إطّراده فی سهولة و الأصل قولهم سننت الماء علی وجهی أسُنُّه سنّاً، إذا أرسلته إرسالاً.[۱]

ریشه و گوهر معنایی یگانه و فراگیر و به معنای جریان یافتن چیزی و روان شدن آسان است. این واژه از این عبارت گرفته شده است که عرب می گوید: آب را بر صورتم جاری و روان کردم.

از این ریشه و گوهر معنایی، سنّت به معنای سیره، روش، طریقه و سبک رفتار برآمده است.[۲]

کاربرد این واژه در این معنا، در قرآن نیز وجود دارد. «سنّة اللّه »، در قرآن به معنای شیوه و روش پیوسته و جاری خداوند است:

«سُنَّةَ اللَّهِ الَّتِی قَدْ خَلَتْ مِن قَبْلُ وَ لَن تَجِدَ لِسُنَّةِ اللَّهِ تَبْدِیلاً. [۳]

این، سنّت الهی است که در گذشته نیز بوده است و هرگز برای سنّت الهی تغییر و تبدیلی نخواهی یافت».

مراد از سنّت الهی، شیوه، سبک و روش الهی و به سخن دیگر، قوانین تکوینی حاکم بر جهان آفرینش است که مستمر و مداوم اند و قابل تبدیل، تغییر و تحویل نیستند:

«لاَ تَجِدُ لِسُنَّتِنَا تَحْوِیلاً. [۴]

هرگز برای سنّت ما تغییر و دگرگونی نخواهی یافت».

«فَلَن تَجِدَ لِسُنَّتِ اللَّهِ تَبْدِیلاً وَ لَن تَجِدَ لِسُنَّتِ اللَّهِ تَحْوِیلاً. [۵]

هرگز برای سنّت خدا، تبدیل نخواهی یافت و هرگز برای سنّت الهی تغییری نمی یابی».

همچنین در آیات دیگری، روش به کار رفته در باره پیشینیان به عنوان «سنّة الأولین» مطرح شده است. از جمله در آیه «قُل لِّلَّذِینَ کفَرُوا إِن ینتَهُوا یغْفَرْ لَهُم مَّا قَدْ سَلَفَ وَإِن یعُودُوا فَقَدْ مَضَتْ سُنَّتُ الأَْوَّلِینَ»[۶]این عبارت ناظر به روش و عملکرد کینه توزانه مشرکان و روش خداوند در مواجهه با آنان است.

سنّت، به معنای روش، معنایی عام دارد که می تواند به روش پسندیده و نیکو اشاره داشته باشد، همچنان که در باره روش و طریقه ناشایست و ناصواب نیز کاربرد دارد.[۷]

در روایت نبوی ذیل، سنّت، به هر دو معنا اشاره دارد:

مَن سَنَّ سُنَّةً حَسنَةً کانَ لَهُ أَجرُها وَ أجرُ مَن عَمِلَ بِها إلی یومِ القیامةِ وَ مَن سَنَّ سُنَّةً سَیئَةً کانَ عَلیهِ وِزرُها وَ وِزرُ مَن عَمِلَ بِها إلی یومِ القِیامَةِ. [۸]

هر کس روشی شایسته بنیان نهد، پاداش آن و پاداش هر کس که تا روز قیامت بدان عمل کند، نصیب وی خواهد شد و هر کس طریقه ای ناپسند بنیان نهد، جزای آن و کیفر هر کس که تا روز قیامت بدان عمل کند، بر عهده او خواهد بود.

کاربرد واژه سنّت، در معنای لغوی، یعنی روش و طریقه، فراوان و پُر بسامد است.

[۱]. ر. ک: معجم مقاییس اللّغة: ج ۳ ص ۶۰.

[۲]. ر. ک: همان: ج ۳ ص ۶۰، الصحاح: ج ۵ ص ۲۱۳۸، النهایة: ج ۲ ص ۴۰۹، مفردات ألفاظ القرآن: ص ۴۲۹، لسان العرب: ج ۱۳ ص ۲۲۵.

[۳]. فتح: آیه ۲۳. نیز، ر. ک: احزاب: آیه ۶۲.

[۴]. اسرا: آیه ۷۷.

[۵]. فاطر: آیه ۴۳.

[۶]. انفال: آیه ۳۸.

[۷]. ر. ک: المصباح المنیر: ص ۲۹۱.

[۸]. ر. ک: ح ۳۵.