درس ششم : تقطيع، اختصار
اهداف درس:
شناخت زيان‌هاي تقطيع نادرست متن حديث؛
آگاهي از شيوه کشف تقطيع و رفع آسيب‌هاي پديدآمده؛
شناخت اختصار حديث؛
آگاهي از برخي نمونه‌هاي آسيب‌ديده از اختصار.
11. تقطيع
تعريف تقطيع
يکي از آسيب‌هاي شايع موادّ پژوهشي، تقطيع نادرست متن حديث است. تقطيع، به تنهايي و هميشه نادرست نيست؛ بلکه گاهي سودمند و يا حتي ضروري است. محدّثان، تقطيع درست را اين گونه تعريف کرده‌اند:
تقطيع الحديث: هو تَفْريقُ الحديثِ على الأبوابِ اللائِقَةِ بِه، لِلإحتجاجِ المُناسبِ، معَ مُراعاةِ ما سَبَقَ مِن تَماميَّةِ مَعنَى المَقطوعِ. ۱
تقطيع حديث، يعني بخش‌بندي حديث به ابواب و موضوعات درخور و مناسب با [محتواي] آن، براي احتجاج بهتر، به شرط توجّه به حفظ معناي بخش تقطيع‌شده پيش از تقطيع.
بر اين اساس، تقطيع نادرست را مي‌توان بخش‌بندي نادرستي دانست که در پي آن، معناي اصلي محفوظ نماند. تقطيع نادرست حديث را مي‌توان به «نَزْع آيه» در قرآن تشبيه کرد؛ به اين معنا که يک آيه را به گونه‌اي از آيات مجاورش جدا کنيم که قرائن سياقي و مقامي آن حذف شوند و ارتباطش با کلّ سوره، از ميان برود. نمونه آموزشي، همان آيه فَوَيْلٌ لِّلْمُصَلِّينَ۲ است که تنها در کنار آيه الَّذِينَ هُمْ عَنْ صَلاتِهِمْ سَاهُونَ۳ معناي درستي مي‌دهد. ۴ گفتني است نَزْع، جدا کردن يک آيه از بقيه آياتِ مرتبط است؛ ولي تقطيع، بيشتر به معناي جدا کردن يک جمله يا بخش کوچک‌تر و يا بزرگ‌تري از کلّ حديث است.
