قسم دروغ خوردن
پانزدهم از جمله كبائر ، چنانچه از چند حديث ظاهر مى شود ـ ، يمين غموس است و مشهور ميانه فقها و اهل لغت ، آن است كه يمين غموس ، قَسَم دروغى است كه دانسته ، بر چيزى كه گذشته باشد ، بخورند ؛ مثل آن كه گويد با لفظ قَسم كه : «چنين كرده ام» و نكرده باشد يا برعكس . و غموس ، به جهت آن مى گويند كه صاحبش را در گناه يا در آتش جهنّم ، غَمْس مى كند ؛ يعنى فرو مى برد . و در حديث مذكور ، بر كبيره بودن يمين غموس ، استدلال به كلام الهى فرموده كه :«الَّذِينَ يَشْتَرُونَ بِعَهْدِ اللَّهِ وَأَيْمَانِهِمْ ثَمَنًا قَلِيلاً أُوْلَئِكَ لَا خَلَـقَ لَهُمْ فِى الْأَخِرَةِ»؛[۱]يعنى : آن جماعتى كه در عوضِ عهد الهى و قسم هاى خود ، قيمتى اندك مى گيرند ، آن جماعت را بهره اى در آخرت نيست .
و از بعضى اخبار ، ظاهر مى شود كه يمين غموس ، قَسمِ دروغ در باب دعوى است ، چنانچه در كتاب من لا يحضره الفقيه ، از حضرت امام جعفر صادق عليه السلام روايت كرده كه : يمين ، دو قِسم مى باشد : يكى آن كه قَسَم خورد بر چيزى كه لازم نباشد بر او ، كردنِ آن كار يا بر چيزى كه كردنش لازم باشد و بعد از قَسَم ، آن كار را نكند . پس بر او در اين دو صورت ، كفّاره لازم مى شود . و نوع ديگر از قَسَم ، سه وجه مى باشد : يكى آن كه هر گاه آن قَسَم را به دروغ خورد ، ثواب دارد ؛ و يكى آن كه كفّاره ندارد و ثواب هم[۲]ندارد ؛ و يكى آن كه كفّاره بر مخالفت آن ، لازم نمى شود و عقوبتش رفتن به جهنّم است .
امّا آن قَسَم كه در آن ثواب دارد ، هر گاه قسم دروغ بخورد و كفّاره لازم نمى شود ، قسمى است كه كسى ياد نمايد در بابِ خلاصى مسلمانى يا حفظ مال خود از كسى كه به ظلم خواهد مال او را بگيرد ، خواه دزد و خواه غير دزد.
و امّا آن قسم كه كفّاره به جهت مخالفتش لازم نمى شود و اجر هم ندارد ، آن است كه كسى قسم ياد نموده باشد بر آن كه كارى را بعد از آن بكند و كارى بهتر از آنچه قسم خورده كه به جا آرد ، ظاهر شود . پس ترك كند آنچه قسم خورده باشد و كار بهتر را به جا آورد .
و آن قسمى كه عقوبتش رفتن به جهنّم است ، آن است كه كسى قسم خورد به جهتِ ضايع كردن حقّ مسلمانى ، يا قسم دروغ خورد در باب دعوى اى كه كند . پس اين چنين قسمى ، يمين غموس است و باعث دخولِ آتش جهنّم مى شود و كفّاره در دنيا ندارد .[۳]
و از حضرت امام جعفر صادق عليه السلام روايت نموده كه : قسم دروغ ، خانه ها را خراب مى كند و اهالى خانه را برمى اندازد .[۴]
و از آن حضرت ، روايت كرده كه فرمود : قسم به خداى تعالى مخوريد ، نه قسم راست و نه دروغ ؛ زيرا كه خداى ـ عزَّ و جلَّ ـ از آن نهى فرموده به قول خود كه :«لَا تَجْعَلُواْ اللَّهَ عُرْضَةً لِّأَيْمَانِكُمْ»[۵].[۶]و «عُرْضَةً» را به معنى چيز مبتذل و علّت مانعه و حجّت و قوّت ، تفسير كرده اند ـ .
و شيخ طوسى ـ قدّس اللّه روحه ـ در تهذيب، از آن حضرت ، روايت كرده كه به سَدير مى گفت : يا سَدير! كسى كه قسم دروغ به خداى تعالى مى خورد ، كافر است و كسى كه قسم راست به خداى تعالى مى خورد ، گناه كار است ؛ زيرا كه خداى تعالى مى فرمايد كه :«لَا تَجْعَلُواْ اللَّهَ عُرْضَةً لِّأَيْمَانِكُمْ».[۷]
و از جمله قسم هاى بسيار بد ، قسم خوردن به بيزارى از دين يا از پيغمبر صلى الله عليه و آله وسلم يا از ائمّه عليهم السلام است و از احاديث ظاهر مى شود كه كسى كه چنين قسمى خورَد ، از ايشان بيزار مى شود و از اين قسم ، در ميان عوام ، شايع است . و جمعى از علما گفته اند كه در چنين قسمى ، كفّاره لازم مى شود و از لازم ساختن چيزها بر خود به طريق قسم ، مطلقا نهى واقع شده و چنانچه قسم دروغ ، بد است ، راضى نشدن بر چيزى كه كسى قسم خورد هم بد است و با وجود آن كه قسم دروغ خورده باشد ، مى بايد ساكت و راضى شد و او را به خداى تعالى گذاشت تا او را به عمل خودش جزا دهد.
[۱]. آل عمران ، آيه ۷۷.
[۲]. الف و ب : - «هم» .
[۳]. كتاب من لا يحضره الفقيه ، ج ۳ ، ص ۳۶۶ ، ح ۴۲۹۷ .
[۴]. همان ، ص ۳۶۷ ، ح ۴۲۹۸ .
[۵]. سوره بقره ، آيه ۲۲۴.
[۶]. الكافى ، ج ۷ ، ص ۴۳۴ ، ح ۱ .
[۷]. تهذيب الأحكام، ج ۸، ص ۲۸۲، ح ۱۰۳۴ .
