چهل حدیث از امام حسن مجتبی علیه السلام

^{امام حسن سلام الله علیه :}

1. لا أدبَ لِمَن لا عَقْلَ لَهُ .

آن را كه خرد نيست ، ادب نيست .

_{بحارالانوار : ۷۸ / ۱۱۱ / ۶}

^{امام حسن سلام الله علیه :}

2. لَمّا سَألَهُ أبوهُ عنِ الشُّحِّ : أن تَرى ما في يَدَيكَ شَرَفا وما أنفَقتَ تَلَفا .

امام حسن عليه السلام ـ در پاسخ به پرسش پدرش از او درباره تنگ چشمى ـ : تنگ چشمى آن است كه آنچه را دارى مايه شرافت پندارى و آنچه را انفاق كنى ، تلف شده و بر باد رفته انگارى .

_{وسائل الشيعه : ۱۶ / ۵۳۹ / ۱ .}

^{امام حسن سلام الله علیه :}

3. وقد سُئلَ عن الجُبن : الجُرأةُ على الصَّديقِ ، والنُّكُولُ عَن العَدُوِّ .

امام حسن عليه السلام ـ در پاسخ به اين پرسش كه : بزدلى چيست ؟ ـ : دليرى در برابر دوست و گريختن از برابر دشمن .

^{امام حسن سلام الله علیه :}

4. لمّا سألَهُ أبوه عن تفسيرِ الجَهلِ : سُرعهُ الوُثوبِ علَى الفُرْصةِ قبلَ الاسْتِمْكانِ مِنها ، والامْتِناعُ عنِ الجَوابِ .

امام حسن عليه السلام ـ در پاسخ به پرسش پدرش از تفسير نادانى ـ : زود پريدن روى فرصت پيش از آن كه آن را كاملاً به دست آورى و خوددارى كردن از جواب .

_{معاني الأخبار : ۴۰۱ / ۶۲}

^{امام حسن سلام الله علیه :}

5. وقد سُئلَ عنِ الحِلْمِ : كَظْمُ الغَيظِ ومِلْكُ النَّفْسِ .

امام حسن عليه السلام ـ در پاسخ به پرسش از معناى بردبارى ـ : (بردبارى) فرو خوردن خشم و خويشتندارى است .

^{امام حسن سلام الله علیه :}

6. مَن عَبدَ اللّه َ عَبّدَ اللّه ُ لَهُ كُلَّ شَيءٍ .

هر كه خدا را بندگى كند خداوند همه اشياء را بنده او گرداند .

_{تنبيه الخواطر : ۲ / ۱۰۸}

^{امام حسن سلام الله علیه :}

7. ما فَتَحَ اللّه ُ عز و جل على أحدٍ بابَ مسألةٍ فَخَزنَ عَنهُ بابَ الإجابةِ .

خداوند عز و جل باب مسألت (و دعا) را به روى هيچ كس نگشود ، كه باب اجابت را به روى او بسته باشد .

^{امام حسن سلام الله علیه :}

8. أنا الضَّامِنُ لِمَن لَم يَهجُسْ في قلبهِ إلاّ الرّضا أن يَدعُوَ اللّه َ فَيُستَجابَ لَهُ .

كسى كه در دلش هوايى جز خشنودى (خدا) خطور نكند ، من ضمانت مى كنم كه خداوند دعايش را مستجاب كند .

_{بحارالانوار : ۲۵/۳۵۱/۴۳}

^{امام حسن سلام الله علیه :}

9. مَن قَرَأ القرآنَ كانَت لَهُ دعوةٌ مُجابةٌ إمّا مُعَجَّلَةً و إمّا مُؤَجَّلةً .

كسى كه قرآن بخواند ، يك دعاى مستجاب شده دارد ، دير مستجاب شود ، يا زود .

_{بحارالانوار : / ۹۳ / ۳۱۳ / ۱۷}

^{امام حسن سلام الله علیه :}

10. مَنِ اتَّكَلَ على حُسنِ الاختِيارِ مِنَ اللّه ، لَم يَتَمَنَّ أ نّهُ في غَيرِ الحالِ التي اختارَها اللّه ُ لَهُ .

هركه به حُســن انتخاب خداوند تكيه كند ، جز آن وضعى را كه خدا برايش برگزيده است ، آرزوى داشتن وضعى ديگر نكند .

_{بحارالانوار : ۷۸ / ۱۰۶ / ۶}

^{امام حسن سلام الله علیه :}

11. كيفَ يكونُ المؤمنُ مؤمنا وهو يَسخَطُ قِسمَةُ ويُحَقِّرُ مَنزِلَتَهُ والحاكِمُ علَيهِ اللّه ُ ؟ !

مؤمن چگونه مى تواند مؤمن باشد در حالى كه از قسمت خود ناخشنود باشد و منزلت و وضعيت خود را ناچيز شمارد با آن كه كه حاكم بر او (و تعيين كننده سرنوشتش) خداست ؟.

_{بحارالانوار : ۴۳ / ۳۵۱ / ۲۵}

^{امام حسن سلام الله علیه :}

12. ما نَقَصَتْ زكاةٌ مِن مالٍ قَطُّ .

زكات ، هرگز چيزى را از ثروت كم نمى كند .

_{بحارالانوار : ۹۶ / ۲۳ / ۵۶}

^{امام حسن سلام الله علیه :}

13. لرجل جاءَ إلَيهِ يَستَشِيرُهُ في تَزويجِ ابنَتِهِ : زَوِّجْها مِن رَجُلٍ تَقِيٍّ ، فإنّهُ إن أحَبَّها أكرَمَها وإن أبغَضَها لَم يَظلِمْها .

امام حسن عليه السلام ـ خطاب به مردى كه با ايشان در باره ازدواج دختر خود مشورت كرد ـ : او را به مردى باتقوا شوهر ده ؛ زيرا اگر دختر تو را دوست داشته باشد گراميش مى دارد و اگر دوستش نداشته باشد به وى ستم نمى كند .

_{مكارم الأخلاق : ۱ / ۴۴۶ / ۱۵۳۴}

^{امام حسن سلام الله علیه :}

14. إنّ المسألَةَ لا تَحِلُّ إلاّ في إحدى ثلاثٍ : دَمٍ مُفجِعٍ ، أو دَينٍ مُقرِحٍ ، أو فَقرٍ مُدقِعٍ .

درخواست كردن روا نيست مگر در يكى از اين سه جا : خون بهاى سنگين ، يا بدهكارى توانفرسا ويا فقر كُشنده.

^{امام حسن سلام الله علیه :}

15. الإعطاءُ قَبلَ السُّؤالِ مِن أكبَرِ السُّؤدُدِ .

بخشيدن پيش از طلب كردن (كسى) از بزرگترين سرورى است .

_{بحارالانوار : ۷۸ / ۱۱۳ / ۷}

^{امام حسن سلام الله علیه :}

16. وقد سُئلَ عنِ الشَّجاعةِ : مُواقَفَةُ الأقرانِ ، والصَّبرُ عِندَ الطِّعانِ .

امام حسن عليه السلام ـ در پاسخ به اين سؤال كه شجاعت چيست ؟ ـ : ايستادگى در برابر هماوردان و پايدارى در نبرد .

_{تحف العقول : ۲۲۶}

^{امام حسن سلام الله علیه :}

17. في جَوابِ رَجُلٍ قالَ لَهُ : إنّي مِن شِيعَتِكُم : يا عبدَ اللّه ، إن كُنتَ لَنا في أوامِرِنا و زَواجِرِنا مُطِيعا فقد صَدَقتَ ، وإن كُنتَ بخِلافِ ذلكَ فلا تَزِدْ في ذُنوبِكَ بدَعواكَ مَرتَبةً شَرِيفَةً لَستَ مِن أهلِها ، لا تَقُلْ : أنا مِن شِيعَتِكُم ، ولكن قُل : أنا مِن مُوالِيكُم ومُحِبِّيكُم ومُعادِي أعدائكُم ، وأنتَ في خَيرٍ وإلى خَيرٍ .

امام حسن عليه السلام ـ در جواب مردى كه عرض كرد : من از شيعيان شما هستم ـ : اى بنده خدا ! اگر مطيع اوامر و نواهى ما باشى ، راست مى گويى ، ولى اگر چنين نباشى ، پس با ادعاى منزلت والايى كه تو اهل آن نيستى ، بر گناهانت ميفزاى . مگو : من از شيعيان شما هستم ، بلكه بگو : من از دوستداران شما و دشمن دشمنان شما هستم . در اين صورت ، تو آدم خوبى هستى و به خوبى گرايش دارى .

_{تنبيه الخواطر : ۲ / ۱۰۶}

^{امام حسن سلام الله علیه :}

18. قد أكثَرَ مِن الهَيبهِ الصامِتُ .

آدم خموش ، بسيار پُر هيبت است .

_{بحارالانوار : ۷۸ / ۱۱۳ / ۷}

^{امام حسن سلام الله علیه :}

19. نِعمَ العَونُ الصَّمتُ في مَواطِنَ كثيرَةٍ وإن كُنتَ فَصِيحا .

در بسيارى جاها ، چه ياور نيكويى است ، خاموشى ؛ هر چند كه سخنور باشى .

_{معاني الأخبار : ۴۰۱ / ۶۲}

^{امام حسن سلام الله علیه :}

20. المَصائبُ مَفاتيحُ الأجرِ .

مصيبتها ، كليدهاى اجرند .

_{أعلام الدين : ۲۹۷}

^{امام حسن سلام الله علیه :}

21. صاحِبِ النّاسَ مِثلَ ما تُحِبُّ أن يُصاحِبوكَ بهِ .

با مردم آن گونه رفتار كن كه دوست دارى با تو رفتار كنند .

_{أعلام الدين : ۲۹۷}

^{امام حسن سلام الله علیه :}

22. بِالعَقلِ تُدرَكُ الدّارانِ جَميعا ، ومَن حُرِمَ مِنَ العَقلِ حُرِمَهُما جَميعا .

با خرد است كه هر دو سرا به دست مى آيد و هر كه از خرد محروم باشد ، از هر دو سرا محروم شود .

_{كشف الغمّه : ۲ / ۱۹۷}

^{امام حسن سلام الله علیه :}

23. لَمّا سُئلَ عَنِ العَقلِ : التَّجَرُّعُ لِلغُصَّةِ حَتّى تَنالَ الفُرصَةَ .

امام حسن عليه السلام ـ در پاسخ به ايـن سؤال كه خرد چيست ؟ ـ : جام اندوه را جُرعه جُرعه نوشيدن تا به دست آمدن فرصت .

_{معاني الأخبار : ۲۴۰ / ۱}

^{امام حسن سلام الله علیه :}

24. لَمّا سَألَهُ أبوهُ عليه السلام عَنِ العَقلِ : حِفظُ قَلبِكَ ما استَودَعتَهُ .

امام حسن عليه السلام ـ در پاسخ به سؤال پــدر بزرگوارش از او كه خرد چيست ؟ ـ : اين كه دلت آنچه را به او مى سپارى ، نگه دارد .

_{معاني الأخبار : ۴۰۱ / ۶۲}

^{امام حسن سلام الله علیه :}

25. العاداتُ قاهِراتٌ ، فَمَنِ اعتادَ شَيئا في سِرِّهِ وخَلَواتِهِ ، فَضَحَهُ في عَلانِيَتِهِ وعِندَ المَلَأِ .

عـادتها مقهور كننده اند . پس ، هر كس در نهان و خلوتهاى خود به چيزى عادت كند ، همان چيز او را در آشكار و ميان جمع رسوا سازد .

_{تنبيه الخواطر : ۲ / ۱۱۳}

^{امام حسن سلام الله علیه :}

26. الغَفلَةُ تَركُكَ المَسجِدَ، وطاعَتُكَ المُفسِدَ .

غفلت آن است كه مسجد (رفتن براى نماز) را ترك كنى و از شخص مفسد فرمان برى .

_{بحارالانوار : ۷۸ / ۱۱۵ / ۱۰}

^{امام حسن سلام الله علیه :}

27. إنّ اللّه َ عز و جل بِمَنِّهِ ورَحمَتِهِ لَمّا فَرَضَ عَليكُمُ الفَرائضَ لم يَفرِضْ علَيكُم لِحاجَةٍ مِنهُ إلَيهِ ، بَل رَحمَةً مِنهُ إلَيكُم (علَيكُم) لا إلهَ إلاّ هُو ، لَِيميزَ الخَبيثَ مِن الطَّيِّبِ ، ولِيَبتَلِيَ ما في صُدورِكُم ، ولُِيمَحِّصَ ما في قُلوبِكُم .

خداوند عز و جل چون از روى كرم و رحمت خود فرايض را بر شما واجب ساخت ، نه بدان سبب بود كه به شما نياز داشت ، بلكه از سر مهر و رحمت آن خداى يگانه به شما بود ، تا ناپاك را از پاك جدا سازد و آنچه را در سينه هاى شماست ، بيازمايد و آنچه را در دلهاى شماست ، ناب و خالص گرداند .

_{بحارالانوار : ۲۳ / ۹۹ / ۳}

^{امام حسن سلام الله علیه :}

28. التفكُّرُ حَياةُ قَلبِ البَصيرِ .

انديشيدن، مايه زنده دلىِ صاحب بصيرت است.

_{بحارالانوار : ۷۸ / ۱۱۵ / ۱۱}

^{امام حسن سلام الله علیه :}

29. اُوصيكُم بتَقوَى اللّه وإدامَةِ التَّفَكُّرِ ؛ فإنَّ التَّفَكُّرَ أبو كُلِّ خَيرٍ واُمُّهُ .

شما را به تقواى الهى و تداوم انديشه سفارش مى كنم ؛ زيرا كه انديشيدن پدر و مادر همه خوبيهاست .

_{تنبيه الخواطر : ۱ / ۵۲}

^{امام حسن سلام الله علیه :}

30. اعلمْ أنَّ مُروَّةَ القَناعَةِ والرِّضا أكثرُ مِن مُرُوّةِ الإعطاءِ .

بدان ، كه مردانگىِ قناعت و خرسندى ، بيش از جوانمردىِ بخشش است .

_{بحارالانوار : ۷۸ / ۱۱۱ / ۶}

^{امام حسن سلام الله علیه :}

31. لا يَنبغي لِمَن عَرَفَ عَظَمَةَ اللّه أن يَتَعاظَمَ، فإنّ رِفعَةَ الذينَ يَعلَمونَ عَظَمَةَ اللّه أن يَتَواضَعُوا ، و (عِزَّ) الذينَ يَعرِفُونَ ما جَلالُ اللّه أن يَتَذَلَّلُوا (لَهُ ) .

سـزاوار نـيـست كـسى كـه بـزرگى خـدا را مى شناسد، خود بزرگ بين باشد ؛ زيرا بلند مرتبگى كسانى كه عظمت خدا را مى دانند ، در اين است كه افتادگى كنند و عزّت كسانى كه جلال و شكوه خدا را مى شناسند ، در اين است كه اظهار ذلّت كنند .

_{بحارالانوار : ۷۸ / ۱۰۴ / ۳}

^{امام حسن سلام الله علیه :}

32. فِي المَائدةِ اثْنَتَا عَشرَةَ خَصْلَةً يَجِبُ عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ أنْ يَعْرِفَهَا : أرْبَعٌ مِنْها فَرْضٌ ، وَ أرْبَعٌ سُنَّةٌ ، وأرْبَعٌ تأدِيبٌ . فَأمَّا الفَرْضُ : فَالمَعْرِفَةُ ، وَالرِّضَا ، وَالتَّسْمِيَةُ ، وَالشُّكْرُ . وَأمَّا السُّنَّةُ : فَالوُضُوءُ قَبْلَ الطَّعَامِ ، والجُلُوسُ عَلَى الجَانِبِ الأيْسَرِ ، والأكْلُ بِثَلاثِ أصَابِعَ . وَلَعْقُ الأصَابِعِ . وَأمّا التَّأدِيبُ : فَالأكْلُ مِمَّا يَلِيكَ ، وَتَصْغِيرُ اللُّقْمَةِ ، وَتَجْوِيدُ المَضْغِ ، وَقِلّةُ النّظَرِ فِي وُجُوهِ النّاسِ .

آداب سفره دوازده تاست كه هر مسلمانى بايد آنها رابداند : چهارتاى آنها واجب است ، چهار تا سنّت (مستحب) و چهار تا از باب رعايت ادب مى باشد . امّا آن چهارتا كه واجبند : معرفت ، خشنودى ، نام خدا بر زبان آوردن و شكرگزارى . و آن چهار كه سنّت است : دست شستن پيش از غذا خوردن ، نشستن بر طرف چپ (بدن) ، خوردن با سه انگشت و ليسيدن انگشتها . و امّا آن چهار كه از باب رعايت ادب مى باشد : خوردن از آنچه در جلوى توست ، كوچك گرفتن لقمه ، خوب جويدن غذا و كمتر نگاه كردن به صورت مردم .

_{بحارالانوار : ۷۳ / ۳۰۵ / ۲۳}

^{الإمام الحسن عليه السلام :}

33. عَلِّمِ النّاسَ وتَعَلَّم عِلمَ غَيرِكَ ، فَتَكونَ قَد أتقَنتَ عِلمَكَ وعَلِمتَ ما لَم تَعلَم

به مردم بياموز و دانش ديگران را فراگير ، تا دانش خود را استوار كرده و آنچه را كه ندانسته اى بدانى .

_{كشف الغمّة : ۲ / ۱۹۷ .}

^{امام حسن عليه السلام :}

34. لا يَعزِبُ الرَّأيُ إلاّ عِندَ الغَضَبِ .

رأى [درست] جز هنگام خشم پنهان نمى ماند .

_{نزهة الناظر : ۷۲ / ۱۴}

^{امام حسن عليه السلام :}

35. قَطعَ العِلمُ عُذرَ المُتَعَلِّمينَ .

دانش عذر دانش اندوزان را گسسته است .

_{تحف العقول : ۲۳۶ .}

^{امام حسن عليه السلام :}

36. يا بنَ آدمَ ، إنّكَ لم تَزَلْ في هَدمِ عُمرِكَ مُنذُ سَقَطتَ مِن بَطنِ اُمِّكَ ، فَخُذْ مِمّا في يَدَيكَ لِما بَينَ يَدَيكَ ؛ فإنّ المؤمنَ يَتَزوَّدُ ، و الكافِرَ يَتَمتَّعُ

اى فرزند آدم! تو از همان زمان كه از شكم مادرت افتاده اى، پيوسته در راه ويران كردن [خانه ]عمرت قدم بر مى دارى. پس، از آنچه در دست دارى براى آنچه در پيش دارى بهره برگير؛ زيرا كه مؤمن توشه بر مى دارد و كافر خوش مى گذراند.

_{بحار الأنوار : ۷۸ / ۱۱۲ /۶ .}

^{امام حسن عليه السلام :}

37. أسلَمُ القُلوبِ ما طَهُرَ مِن الشُّبُهاتِ .

سالمترين دلها، دلى است كه از شبهات پاك باشد.

_{تحف العقول : ۲۳۵ .}

^{امام حسن عليه السلام ـ لمّا سُئلَ عنِ الكَرَمِ ـ :}

38. الابتِداءُ بالعَطيَّةِ قَبلَ المَسألةِ ، و إطعامُ الطَّعامِ في المَحْلِ .

امام حسن عليه السلام ـ در پاسخ به اين پرسش كه بزرگوارى چيست؟ ـ فرمود : دَهِش پيش از خواهش و اطعام كردن در قحطى.

_{بحار الأنوار : ۷۸ / ۱۰۲ /۲}

^{امام حسن عليه السلام :}

39. مَن عَدَّدَ نِعَمَهُ مَحَقَ كَرَمَهُ .

هر كه احسانهاى خود را بر شمرد، بخشندگى خويش را از بين برده است.

_{بحار الأنوار : ۷۸ / ۱۱۳ /۷ .}

^{الإمام الحسن عليه السلام ـ في ذَمِّ الدُّنيا ـ :}

40. الرّاغِبُ فيها عَبدٌ لِمَن يَملِكُها .

امام حسن عليه السلام ـ در نكوهش دنيا ـ : دنياخواه، بنده دنيادار است.

_{كنز العمّال : ج ۱۶ ص ۲۱۴ ح ۴۴۲۳۶}