تحلیل فقه‌الحدیثی روایات نهی‌تعلیم ‌کتابت ‌به زنان

نشریه : مطالعات فهم حدیث

نویسنده : پديدآورنده : داود معماری
پديدآورنده : معصومه خلیلی

چکیده :

زنان به عنوان نیمی ­از جمعیت انسانی، همواره به نحو مستقیم یا غیر مستقیم، مورد توجه و یا خطاب بسیاری از آیات قرآنی و روایات معصومان (ع) بوده ­اند، هرچند در اغلب آموزه ­های دینی دیگر نیز در کنار مردان به طور عام مورد عنایت هستند. در بسیاری از آیات و روایات از زنان به نیکی یاد و توصیه های ارزنده ­ای در استیفای حقوقشان گردیده، اما در مواردی هرچند اندک به ویژه در پاره ­ای از روایات، دستورها ویا نهی­ هایی برایشان صورت گرفته­ که گاه طبیعی و منطقی و گاهی هم مشکوک و شبهه ­انگیز می­ نماید و بوی جعل یا تحریف از آن به مشام نکته ­بینان می­ رسد. یکی از این بازداشتن­ ها، «نهی تعلیم کتابت به زنان» است که با اشکال مختلف؛ تلویحاً و تصریحاً در میان کتب سنی و شیعی دیده می ­شود. این مقاله، با به کاربستن قواعد حدیث­ شناسی و واکاوی قرینه ­های موجود، به تحلیل متنی و محتوایی آن احادیث می­ پردازد. از طرفی صدور این نهی و امثال این نواهی در فضای خاص اجتماعی و محدود صدر اسلام که افراد و به ویژه زنان، بی ­بهره از مهارت خواندن و نوشتن بودند و غالباً فرهنگ شفاهی بر مراودات مردم چیره بود و نگارش چندان کاربرد عملی نداشت و چه ­بسا پرداختن به این امر نه چندان ضروری، آنها را از اموری خطیر که تکالیف اصلی ایشان بود باز­می­ داشت و مفاسدی را بر زندگی معمولشان بار می­ساخت، امری معقول و محتمل است و از طرف دیگر این احتمال هم می ­رود که شاید باورهای سنتی و عرف مردسالار جامعه بدوی و نه احکام و آموزه ­های دینی منشاء اصلی این آموزه ­ها بوده است. در هر صورت این روایات، حتی در صورت احتمال صحت صدورشان از معصوم (ع)، دلالتی بر حجیت این نهی در مقاطع بعدی تاریخی و جوامع متکثر آینده نخواهد داشت.