کتاب الولایة

طرق حدیث غدیر در این کتاب گرد آمده است.

اِبْن عُقْده ، ابوالعباس احمد بن محمد بن سعيد همدانى(م ۳۳۲ق) در نقل فضايل اهل بيت عليهم السّلام تلاش بسيار كرده است، و در اين باره چندين تك نگارى دارد. برخى از آن ها، عبارت است از: كتاب «حديث الرايه»، كتاب «طرق تفسير قوله تعالى: انما انت منذر و لكل قوم هاد»، «طرق حديث النبى: انت منى بمنزله هارون من موسى، عن سعد بن ابى وقاص»، «جزء فى فضايل امير المؤمنين عليه السّلام» و «كتاب الولايه در طرق حديث غدير».

كتاب ابن عقده درباره طرق حديث غدير، در شمار آثار مهمى بوده است كه بر جاى نمانده و تنها برخى از نقل هاى آن در آثار بعدى آمده است.

در اين كتاب ، مؤلف حديث غدير را از ۱۰۵ طريق گردآورده بوده است (ابن شهر آشوب ، المناقب ، ۳/۲۵). كتاب مذكور يكى از منابع مورد استفاده ابوموسى مدينى (م ۵۸۱ق ) در تدوين مستدرك معرفه الصحابه ابن منده بوده است .

خطيب بغدادى در شمار نخستين كسانى است كه از كتاب ابن عقده تحت عنوان «طرق حديث من كنت مولاه فعلى مولاه» ياد كرده است. (تاريخ بغداد، ج ۳، ص ۲۷۴)

گنجى شافعى در كفايه الطالب (ص ۵۴)، ابن تيميه در منهاج السنه (ج ۴، ص ۸۶) و مزى در تهذيب الكمال (ج ۳۳، ص ۳۸۳) ز اين كتاب خبر داده اند.

ابن عساکر نيز در تاريخ دمشق ضمن شرح حال امام علی علیه السلام، حديث غدير را از طريق ابن عقده نقل کرده است. ذهبی در رساله ای در موضوع طرق حديث غدير از چندين طريق از ابن عقده حديث غدير را نقل کرده است. جمال الدين عبداللَّه بن يوسف زيعلی (م ۷۶۲) از کتاب غدير ابن عقده، روايتی را نقل کرده است. به نظر می رسد ابن عساکر و زيعلی بيش از همه از کتاب الولايه ابن عقده نقل کرده اند. پس از اينان می توان از سخاوی (م ۹۰۲) در استجلاب ارتقاء الغرف، سيوطی (م ۹۱۱) در قطف الازهار المتناثره فی الاخبار المتواتره، سمهودی (م ۹۱۱) در جواهرالعقدين و صالحی شامی (م ۹۴۲) در سبل الهدی والرشاد ياد کرد. بسياری از اينان، فقط از اصل کتاب خبر داده اند؛ و برخی از آنان رواياتی نيز از آن نقل کرده اند.

در ميان عالمان شيعه نيز نجاشی، شيخ طوسی، ابن شهرآشوب، ابن بطريق، علامه حلی، ابن طاووس و بياضی از آن خبر داده اند. دراين ميان، ابن طاووس در کتاب های متعدد خود از کتاب الولايه و برخی ديگر از آثار ابن عقده ياد و نقل کرده است؛ از جمله در کتاب فضائل علی (ع)، مشايخ الشيعه، کتاب الرجال و تفسير القرآن عن اهل بيت رسول اللَّه صلی الله علیه وآله. وی از کتاب الولايه نيز در آثار متعدد خود مانند الامان، اقبال، طرائف واليقين مطالبی نقل کرده است.

سيد عبدالعزيز طباطبايی ضمن يادکرد کتاب ابن عقده، شرحی از کتاب هايی که در آن ها مطالبی از آن نقل شده، به دست داده است. (الغدير فی التراث الاسلامی، ص ۴۵ – ۴۸). پس از آن، عبدالرزاق محمد حسین حرزالدين، در کتاب خود، روايات غدير از طريق ابن عقده را جمع آوری و بر اساس نام صحابه تنظيم کرده است.

چاپ کتاب الولایه

گفته شد که کتاب الولایه مفقود است و تمام آن کتاب یکجا به دست ما نرسیده است. اما بکوشش عبدالرزاق محمد حسین حرزالدين، این کتاب بازسازی و احیا شده است؛ اگرچه تمام کتاب ابن عقده نیست و یا ترتیب آن شاید متفاوت از کتاب ابن عقده باشد، اما کوششی در خورتوجه است.

این کتاب که در سال ۱۴۲۱ق از سوی انتشارات دلیل ما منتشر شد، شامل دو بخش است:

بخش اول شامل مقدمه در سه قسمت است. قسمت اول زندگانی و شخصیت شناسی ابن عقده است. در قسمت دوم حیات علمی ابن عقده آمده و آثار و سفرهای علمی، عقاید، دیدگاه های حدیثی و رجالی، منابع وی (کتابخانه ابن عقده)، مشایخ و استادان، راویان و شاگردان او یاد شده است.

قسمت سوم شامل معرفی کتاب الولایه و دلایل وجود این کتاب، و نیز برشماری صحابه ای است که حدیث غدیر در کتاب الولایه از آنان نقل شده است.

بخش دوم شامل متن کتاب الولایه است. این بخش مشتمل بر ۹۴ عنوان حدیث می باشد.

نخستین روایت کتاب، گواهی سعد بن ابی وقاص بر روایت «من کنت مولاه فعلی مولاه، اللهم وال من والاه، و عاد من عاداه» است. راوی تصریح می کند که ابوبکر و عمر گفتند: «أمسیت یابن أبی طالب مولی کلّ مؤمن و مؤمنه».

در ادامه هشت عنوان حدیث، به روایت امیر مؤمنان علیه السلام از ماجرای غدیر آمده است و ...

از دیگر صحابی که در طرق حدیث غدیر از ابن عقده واقع شده اند می توان اسامی ذیل را برشمرد:

عبد الله بن جعفر بن ابی طالب، عبد الله بن عباس، عمار بن یاسر، ابوذر غفاری، سلمان فارسی، اسعد بن زراره، خزیمه بن ثابت، ابو ایوب انصاری، عمرو بن حمق خزاعی، یزید بن شراحیل انصاری، سهل بن حنیف، عامر بن لیلی غفاری و ...

شایان ذکر است که ابن طاوس در طرائف فهرست نام ۹۸ تن از صحابه ای را که ابن عقده حديث غدير از آنان نقل کرده، آورده است. محقق کتاب الولایه در مقدمه خویش، این بخش را از کتاب طرائف نقل کرده است.

همچنین محقق در پاورقی ها مصادر و منابع دستیابی به احادیث ابن عقده را یک به یک نشان داده و برای دستیابی آسان به مطالب کتاب فهارس فنی (آیات قرآن، احادیث نبوی، فهرست صحابه راوی حدیث غدیر، فهرست اعلام و اسامی آمده در متن کتاب، و فهرست مصادر) درج کرده است.

منابع:

دائره المعارف بزرگ اسلامی، مدخل «ابن عقده» از احمد پاكتچى ؛ غدیریه نگاری در جهان اسلام از رسول جعفریان.

تهیه و تنظیم: عباسعلی مردی