مَثَل های قرآنی

در یک نگاه، مَثَل های قرآن، دو گروه اند:

یک. آیاتی که در آنها واژه «مَثَل» یا حرف تشبیه «کـــ» به کار رفته است. مانند:   مَثَلُهُمْ کَمَثَلِ الَّذِي اسْتَوْقَدَ نَاراً؛[۱]مَثَل آنان (منافقان)، مانند کسی است که آتشی بر افروخته تا در بیابان تاریک، راه خود را پیدا کنند و   وَ الَّذِينَ کَفَرُوا أَعْمَالُهُمْ کَسَرَابٍ بِقِيعَةٍ يَحْسَبُهُ الظَّمْآنُ مَاءً حَتَّى إِذَا جَاءَهُ لَمْ يَجِدْهُ شَيْئاً؛[۲]کسانی که کفر ورزیدند، کارهایشان چون سرابی در زمینی هموار است که تشنه، آن را آبی می پندارد، تا چون بدان رسد، آن را چیزی نیابد.

در قرآن، مَثَل های صریح فراوانی وجود دارد که در این گروه قرار می گیرند.[۳]

دو. آیاتی که در ظاهر عبارت آنها، به صراحت، به مَثَل بودنشان اشاره نشده است؛ ولی از جان کلام می توان مَثَلی را بیرون کشید، مانند:   وَ الْبَلَدُ الطَّيِّبُ يَخْرُجُ نَبَاتُهُ بِإِذْنِ رَبِّهِ وَ الَّذِي خَبُثَ لاَ يَخْرُجُ إِلاَّ نَکِداً کَذٰلِکَ نُصَرِّفُ الْآيَاتِ لِقَوْمٍ يَشْکُرُونَ ؛[۴]زمین پاک و آماده، گیاهش به اذن پروردگارش بر می آید، و زمین ناپاک و نامناسب، جز اندک و بی فایده از آن بر نمی آید. این گونه، آیات خود را برای گروهی که شکر می گزارند، گونه گون بیان می کنیم.

در آیه ذکر شده، از واژه «مَثَل» یا حرف تشبیه «کاف» استفاده نشده است؛ امّا پیامبر(ص) در توضیح این آیه، مراد از «بلد طیّب (زمین پاک)» را دل پاک مؤمن، و مقصود از «بلد خبیث (زمین ناپاک)» را دل ناپاک انسان شرور و کافر دانسته است.