روش‌شناسی ابن‌میثم بحرانی در شرح واژگان نهج‌البلاغه

نشریه : پژوهشنامه نهج البلاغه

نویسنده : پديدآورنده : زهرا مهدوی مهر
پديدآورنده : غلامعباس رضایی هفتادری

چکیده :

شرح ابن­ میثم بر نهج ­البلاغه، علاوه بر جایگاه فلسفی و کلامی، از اهمیت لغوی نیز برخوردار است و بررسی ­ها و اشارات لغوی و بلاغی فراوانی در آن وجود دارد. از آن‌جا که مادۀ اصلی ادبیات، واژه است و فهم نیکوی هر اثر ادبی، نیازمند فهم واژگان آن است؛ ابن­ میثم نیز پیش از شرح کامل عبارات، با سبکی خاص، ابتدا به شرح معانی واژگان پرداخت ه­است. مقالۀ حاضر، نظر به اهمیت ادبی و لغوی این شرح، با شیوۀ توصیفی تحلیلی و با استخراج نمونه­ هایی از این شرح، شیوۀ شارح را در شرح واژگان، مورد بررسی قرار داده­ و به این نتیجه رسیده است که شارح در شرح واژگان، مقلّد صرف نبوده و تنها به ذکر معانی واژگان از منابع پیشین بسنده نکرده است؛ بلکه با رویکرد لغوی و نقدی به این امر پرداخته است. وی به معانی اصطلاحی، تفاوت ­های معناییِ واژگان متقارب­المعنی و اشتقاقات لغوی واژگان اشاره کرده و گاهی نیز به آیات قرآن، احادیث، اشعار و امثال عربی، نکات صرفی، نحوی و بلاغی استناد جسته است. شارح در برخی موارد با رویکردی نقدی، نظرات شارحان و مفسران پیشین را دربارۀ معانی واژگان مطرح کرده، به تأیید یا نقد آن­ها پرداخته و یا برخی را بر برخی دیگر ترجیح داده است.