جبر و اختیار در عصمت

آیا عصمت و مصونیت انبیاى الهى و اوصیاى آنان و از جمله اهل بیت(ع) جبرى است یا اختیارى؟ به سخن دیگر: آیا آنان در مصونیت خویش از گناه و اشتباه، نقشى دارند، یا این که آنان در این ویژگی خود، نقشی ندارند؟

در پاسخ این سؤال، لازم است که عصمت از گناه را از عصمت از اشتباه، تفکیک کرد و آن گاه گفت: عصمت از اشتباه، در تبلیغ دین، جبرى است و دلیل آن، این است که اشتباه،[۱]ملازم عدم آگاهى است و معنا ندارد که انسان به ارادۀ خود و به انتخاب خود، اشتباه نکند؛ چون اراده، همیشه با آگاهى توأم است. بنا بر این، عصمت از اشتباه، لزوماً باید جبرى باشد.

امّا عصمت از گناه را نمى توان جبرى دانست؛ زیرا اگر انبیا به طور جبرى، معصوم از گناه باشند، معنایش این است که آنان مانند ماشین، بدون اراده و اختیارند و بدون این که خود بخواهند، از فرمان خدا اطاعت مى کنند و گناهان را ترک مى نمایند. در چنین فرضى، آنان فاقد ارزش انسانى اند؛ زیرا ارزش انسان به آزادى، اراده و قدرت انتخاب اوست.

علاوه بر این، کسى که به طور جبرى و ناخودآگاه داراى فضائل و کمالات است، نمى تواند اسوه و امام انسان آزاد و انتخابگر باشد. بنا بر این، عصمت و مصونیت انبیا و رهبران منتخب الهى از گناه، نفى اراده و اختیار از آنان نمى کند.