تعيين شب قدر
پرسش :
آیا روایات، شب قدر را تعیین کرده اند که چه شبی است؟
پاسخ :
قرآن كريم ، از يك سو ، نزول قرآن را در ماه رمضان مى داند: « شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِى أُنزِلَ فِيهِ الْقُرْءَانُ ؛ ماه رمضان ، ماهى كه قرآن در آن نازل شده است» و از سويى با صراحت ، نزول آن را در شب قدر مى داند: « إِنَّـآ أَنزَلْنَـهُ فِى لَيْلَةِ الْقَدْرِ ؛ آن را در شب قدر نازل كرديم» . مقتضاى جمع ميان اين دو آيه ، آن است كه شب قدر ، حتما در ماه رمضان باشد.
اين ، در حالى است كه در روايات اهل سنّت ، در بيان اين كه شب قدر ، كدام شب از شب هاى ماه رمضان است ، اختلافات فراوانى است ، به گونه اى كه جمع ميان آنها ممكن نيست.[۱]رواياتى كه از اهل بيت عليهم السلام در تعيين شب قدر نقل شده ،[۲]به پنج دسته قابل تقسيم اند:
دسته اوّل . رواياتى كه شب قدر را در دهه آخر ماه رمضان تعيين مى كنند.[۳]
دسته دوم . رواياتى كه مى گويند: شب قدر را در يكى از سه شبِ: نوزدهم ، بيست و يكم و بيست و سوم بجوييد.[۴]
دسته سوم . رواياتى كه مى گويند: شب قدر ، در يكى از دو شبِ بيست و يكم و بيست و سوم است.[۵]
دسته چهارم . رواياتى كه شب بيست و سوم را به طور معيّن ، شب قدر مى دانند.[۶]
دسته پنجم . رواياتى كه دلالت مى كنند بر اين كه شب هاى: نوزدهم ، بيست و يكم و بيست و سوم ، هر كدام به گونه اى در تعيين سرنوشت انسان ها و امور آنان نقش دارد؛ ولى نقش اساسى و نهايى ، مربوط به شب بيست و سوم است.[۷]
تأمّل در اين پنج دسته از روايات ، نشان مى دهد كه نه تنها ميان آنها تعارضى نيست ، بلكه مؤيّد يكديگرند.
توضيح ، اين كه: از ديد روايات اهل بيت عليهم السلام و شمار قابل توجّهى از روايات اهل سنّت ، شب قدر ، شب بيست وسوم است. از اين رو ، ابن بابويِه صدوق (م ۳۸۱ ق) مى فرمايد:
اتّفق مشايخنا رضي الله عنهم [ في ليلة القدر ] على أنّها الليلة الثالثة والعشرون من شهر رمضان ؛[۸]
بزرگان ما درباره شب قدر ، همه يك سخن اند كه: شب بيست و سوم ماه رمضان است.
روايات دسته اوّل ، دوم و سوم كه براى درك فضيلت شب قدر ، به احيا و كارهاى خوب در دهه آخر ماه رمضان توصيه دارند ، همچنين رواياتى كه به اِحياى شب هاى: نوزدهم ، بيست و يكم و بيست و سوم سفارش دارند ، همگى به دو نكته بر مى گردند:
نخست . مسلمانان از شب زنده دارى شب هاى ماه رمضان ، بيشترين بهره را از عطايا و دستاوردهاى آن داشته باشند.
از اين رو ، در روايتى كه رازِ پوشيده بودن شب قدر را ميان شب ها بيان مى كند ، آمده است:
إنَّ اللّهَ إنَّما يَستُرُها عَنكم نَظَرا لَكم ؛[۹]
خداوند ، آن را از شما پنهان داشته تا عنايت بيشترى به شما كند.
دوم . گرچه شب قدر شب بيست و سوم است ، امّا به آن معنا نيست كه آن دو شب ، ديگر هيچ نقشى نداشته و در تقدير امور و سرنوشت انسان ، بى اثر باشند.
[۱]ر . ك : الدرّ المنثور : ۸ / ۵۷۱ ـ ۵۸۳.
[۲]از رواياتى كه در متن كتاب (از ص ۷۷۵ ـ ۷۹۳) آمده ، ميان برخى روايات اهل سنّت و روايات اهل بيت عليهم السلامهماهنگى ديده مى شود.
[۳]ر . ك : ص ۷۷۵ (شبِ قدر ، چه شبى است؟ / در دهه آخر).
[۴]ر . ك : ص ۷۷۷ (شبِ قدر ، چه شبى است؟ / شب هاى بيست و سوم و بيست و يكم و نوزدهم) .
[۵]ر . ك : ص ۷۷۹ (شبِ قدر ، چه شبى است؟ / شب هاى بيست و سوم و بيست يكم).
[۶]ر . ك : ص ۷۸۳ (شبِ قدر ، چه شبى است؟ / شب بيست و سوم).
[۷]ر . ك : ص ۷۸۹ (شبِ قدر ، چه شبى است؟ / نقش سه شب در سرنوشت).
[۸]الخصال : ۵۱۹ / ۷ ، بحار الأنوار : ۹۷ / ۱۶ / ۳۱ .
[۹]براى آگاهى از متن كامل حديث و منابع آن ، ر . ك : ص ۷۹۴ ، ح ۶۹۰.
بخش پاسخ گویی پایگاه حدیث نت