ويژگى هاى شب قدر

الف ـ برنامه ريزى سال

در بسيارى از روايات ، به عنوان نخستين ويژگى شب قدر ، بر اين تأكيد شده است كه تقدير امور مردم و سامان بخشى اوضاع و احوال آنان در طول سال ، در اين شب رقم زده مى شود؛ شبى كه سرنوشت و فيصله يافتن همه كارهايى كه تا سال آينده پيش خواهد آمد ، در اين شب فرود مى آيد. شايد نزول قرآن در شب قدر نيز به لحاظ همين جهت باشد؛ كتابى كه برنامه زندگى انسان را ارائه مى كند.

از همين جاست كه انسان مى تواند با بهره گيرى از برنامه اى كه قرآن آن را ترسيم نموده ، سرنوشت خود و زندگى اش را در شب قدر عوض كند و براى سال آينده خويش ، بهترين سرنوشت و براى خويش سودمندترين كسب و كار را تحقّق بخشد.

در اين جا دو مطلب مهم است كه شايان توجّه اند :

مطلب اوّل . رقم خوردن سرنوشت انسان در شب قدر ، در چارچوب مقدّرات او در علم ازلى خداوند است. به ديگر سخن ، به گفته روايات اهل بيت عليهم السلام ، آنچه در علم حضرت حق ، در طول سال براى مردمْ مقدّر است ، به صورت برنامه اى نوشته شده آشكار مى شود كه فرشتگان ، آن را مى نويسند و به امام عصر عليه السلام تحويل مى دهند. و اين ، به تناسب كارى است كه انسان در شب قدر انجام مى دهد.

مطلب دوم . بر اساس شمارى از روايات ، تعيين سرنوشت انسان در شب قدر و رقم خوردن آنچه در يك سال كامل بر او خواهد گذشت ، به معناى آن نيست كه او به طور كامل در برابر اين سرنوشت ، بى اختيار باشد ، بدان سان كه براى تغيير آن ، هيچ كارى از او بر نيايد؛ بلكه مى تواند در سايه دعا و توسّل و با كارهاى شايسته ، مقدّرات حتمى خود در شب قدر را نيز تغيير دهد. از اين رو ، امام باقر عليه السلام فرموده است:

فَما قُدِّرَ فى تِلك اللَّيلَةِ وقُضِىَ فَهُوَ مِنَ المَحتُومِ وللّهِِ عز و جل فيهِ المَشِيَّةُ ؛[۱]

آنچه در آن شب ، مقدّر و معيّن شده ، حتمى است و خدا مى تواند در آنها ، آن گونه كه بخواهد ، عمل كند.

با توجّه به ساختار و مضمون اين گونه روايات[۲]و افزودن آن به ادلّه قطعى ، كه بر «اجابت دعا در طول سال بخصوص در عرفات و حرم هاى مطهّر» دلالت دارند ، نمى توان ظاهر برخى روايات را پذيرفت كه: مقدّرات شب قدر ، هرگز تغييريافتنى نيست.[۳]

ب ـ آغاز سال تقدير

در درآمد كتاب توضيح داديم كه آغاز سال ، به اعتبارهاى مختلف ، متفاوت است. رواياتى كه «شب قدر» را آغاز سال مى دانند ـ كه به برخى از آنها در كتاب اشاره شد ـ به اعتبار سال برنامه ريزى امور مردم و سامان بخشى وضع آنان و آنچه پيش خواهد آمد ، صادر شده اند. با همين اعتبار ، شب قدر ، پايان سال نيز به شمار مى رود؛ يعنى پايان سالِ برنامه ريزى شده اى كه سپرى شده و اوّل سال برنامه ريزى شده نو است.

ج ـ اختصاص داشتن به امام زمان

سومين ويژگى شب قدر ، اين است كه خداى سبحان ، كامل ترين و شايسته ترين و برترين انسان را از برنامه ريزى و حكم خود ، آگاه مى سازد.

تفسير القمّى ، در ذيل آيه  « تَنَزَّلُ الْمَلَـلـءِكَةُ وَ الرُّوحُ فِيهَا ؛ در آن شب ، فرشتگان و «روح» به فرمان پروردگارشان در پىِ هر كارى فرود مى آيند»  ، چنين آمده است:

تَنَزَّلُ المَلائِكةُ و روحُ القُدُسِ عَلى إمامِ الزَّمانِ ، و يَدفَعونَ إلَيهِ ما قَد كَتَبوهُ مِن هذِهِ الاُمورِ ؛[۴]

فرشتگان و روح القُدُس بر امام زمان فرود مى آيند و از اين امور ، آنچه را نوشته اند ، به او تقديم مى كنند.

اين نكته ، هر چند كه با صراحت به امام معصوم نسبت داده نشده ؛ ليكن جمع بندى مضمون همه رواياتى است كه در اين باب آمده است. پس مى توان گفت: از ويژگى هاى شب قدر ، اختصاص داشتن آن به امام مهدى ـ عجّل اللّه فرجه ـ است.

از اين رو ، توسّل به آن امام در اين شب خاص ، نقش مؤثّرى در گشايش كارهاى انسان و گشودن آفاق در پيش او دارد و مى تواند سرنوشت او را در جهتى كه دست آوردهاى بيشترى را در سال آينده نصيب او سازد ، تنظيم كند.

د ـ بهتر از هزار ماه!

به تصريح قرآن كريم ،  «لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِّنْ أَلْفِ شَهْرٍ ؛ شب قدر ، بهتر از هزار ماه است»  ، و اين نشانگر استثنايى بودن اين برهه خاصّ زمانى و بركاتى است كه در بر دارد ، به نحوى كه كار شايسته در آن ، با كار شايسته در عمرى طولانى (بيش از هشتاد سال) برابر است. از اين رو ، در تفسير اين آيه آمده است:

العَمَلُ الصّالِحُ فيها مِنَ الصَّلاةِ وَالزَّكاةِ وأنواعِ الخَيرِ ، خَيرٌ مِنَ العَمَلِ فى ألفِ شَهرٍ لَيسَ فيها لَيلَةُ القَدرِ ؛[۵]

كار شايسته در آن شب (از قبيل: نماز ، زكات و انواع نيكى ها) بهتر از عمل در هزار ماهى است كه شب قدر نداشته باشد.

اين بركات گسترده و سرشار شب قدر ، تفسيركننده تأكيد و تشويق پيامبر صلى الله عليه و آلهو امامان عليهم السلام است كه مسلمانان را بر بهره بردن از لحظه لحظه شب قدر فرا خوانده اند ، تا آن جا كه پيامبر صلى الله عليه و آله از خوابيدن در شب بيست و سوم نهى فرموده است[۶]و به همين جهت ، فاطمه زهرا عليهاالسلام ، دختر گرامى پيامبر صلى الله عليه و آله ، نمى گذاشت كه در آن شب ، كسى از اهل خانه اش بخوابد.[۷]

آرى! كسى كه از نعمت ايمان به قرآن برخوردار است و مى داند كه عمل در يك شب ، از نظر بركات ، برابر با حيات جاويد او و بهره مندى در طول حيات ابدى است ، نمى تواند اين فرصت گران بها و موهبت بى نظير را رايگان از دست بدهد.