(۱)
نقد و بررسى علل جعل حدیث
تقىزاده چارى، رمضانعلى
دكترى علوم قرآن و حدیث
دانشگاه آزاد اسلامى (واحد علوم و تحقیقات)
استاد راهنما: حجتى، سید محمدباقر
استاد مشاور: غفارى، علىاكبر
۱۳۷۰
۲۰۸ ص.
بحث از اینكه مفهوم جعل و وضع و نیز حدیث موضوع و مجعول چیست، و چگونه مىتوان وجود این عنصر نامبارك را در روایات دینى به دیده یك واقعیت نگریست و از عوامل دخیل در پیدایش و گسترش آن سخن به میان آورد و در صدد شناسایى عاملان آن و نیز انگیزه هاى آنان در این امر برآمد و از نفوذ و گسترش آن در متن منابع و متون دینى مسلمانان جلوگیرى كرد، بحثى است كه در این پایان نامه به آن اهتمام ورزیده شده و سعى گردیده تا حدّى به نقد و تحلیل آن پرداخته شود.
این نوشتار، از یك مقدّمه و پنج بخش تشكیل شده است.
در مقدّمه، نخست جایگاه حدیث و سنّت در اسلام پس از قرآن، اختلاف نظرها در حدود و كمّ و كیف سنّت، و نظر برخى بزرگان در این باره، از جمله نكاتى است كه نگارنده از آنها یاد كرده است.
بخش اوّل رساله، درباره هویت حدیث جعلى است. نگارنده با عناوینى چون: لفظ موضوع از نگاه لغتشناسان، مراتب حدیث در نگاه عالمان حدیث و درایه، اصطلاح حدیث موضوع از نگاه عالمان حدیث و درایه، وجه تسمیه حدیث موضوع، جایگاه حدیث موضوع در میان سایر روایات، حكم نقل حدیث موضوع و تاریخچه جعل حدیث، درباره ریشه و منشأ حدیث مجعول به بحث پرداخته است. نگارنده در بخش دوم، در مورد ورود عنصر جعل در حدیث و شواهد دالّ بر این امر، بحث مىكند. وى در این زمینه از شواهد (نقلى مانند آیات قرآن و روایات) یاد كرده و از شواهد غیر نقلى (عقلى و تاریخى) نیز دوازده مورد عمده از دلایل و شواهد غیر نقلى را یادآور شده است.
در بخش سوم نیز به معرّفى و توضیح عوامل دخیل در پیدایش و گسترش جعل حدیث پرداخته شده است. نگارنده در قسمت اوّل به عواملى از قبیل: عدم كتابت و ضبط حدیث، نقل حدیث بدون ذكر سند و دخالت اهل كتاب اشاره دارد. در قسمت دوم نیز نقل به معنا در حدیث، تسامح در ادلّه سنن، اعتماد بیش از حدّ به صحابه، گسترش فتوحات اسلامى، تأویلگرایى، پیدایش احزاب و فرقههاى سیاسى و كلامى و فقهى، جدال و درگیرى میان متعصّبان دو مذهب بزرگ اسلامى (شیعه و سنّى) و اهداف سیاسى فرمانروایان را از جمله عوامل دخیل در گسترش جعل حدیث مى داند.
در بخش چهارم، اصناف و طبقات جاعلان حدیث و انگیزههاى آنان در جعل حدیث بر شمرده شده است. این اصناف عبارتاند از: زنادقه، غلات، قصّاص و داستانسرایان. وى ضمن بررسى هر سه واژه از نظر لغت و ریشه و اصطلاح و ذكر برخى از عقاید هر یك از این سه گروه، نحوه پیدایش آنها و شیوه برخوردشان با حدیث را شرح داده و علّت و انگیزه هر یك را با ذكر مواردى بیان داشته است.
در بخش پنجم، نگارنده، كیفیت شناسایى احادیث جعلى و راههاى جلوگیرى از نفوذ و نشر آنها را توضیح داده است. قسم اوّل را كه خود از دو بخش مربوط به راوى و مروى تشكیل شده، تقسیم نموده و در مورد راهكارهاى جلوگیرى از نفوذ و نشر احادیث جعلى نیز دو راه عمده را با استشهاد به روایات، بیان داشته است. در پایان چند كتاب درباره احادیث جعلى معرّفى شده است.
