مصحف امام علی(ع) نشانه تحریف

با توجه به شواهد مختلف تاريخى و روايى كه در منابع فريقين آمده اند ، در باره وجود مصحف حضرت امير عليه السلام نمى توان ترديدى روا داشت؛[۱]به عنوان نمونه ، ابن نديم ، ورّاق سده چهارم ، نقل مى كند كه على عليه السلام هنگام وفات پيامبر صلى اللَّه عليه و آله با ديدن شومى مردم سوگند ياد كرد كه هرگز ردايش را بر دوش نخواهد گذاشت، مگر آن كه قرآن را گردآورى كند؛ آن گاه در خانه نشست و قرآن را گرد آورد.[۲]

محمد بن سيرين به نقل از عكرمه مى گويد: در آغاز خلافت ابوبكر ، على بن ابى طالب عليه السلام در خانه نشست و قرآن را گرد آورد .[۳]از اين جهت ادعاى برخى از صاحب نظران معاصر كه وجود اين مصحف را امرى موهوم مى دانند، مردود است و بنا بر مدارك فريقين، وجود اين مصحف قطعى است؛[۴]اما بايد توجه داشت كه اثبات راهيافت تحريف از نوع كاستى ، به استناد وجود مصحف حضرت امير عليه السلام منوط به آن است كه اين مصحف در اختيار ما باشد و ما از رهگذر مقايسه به اين نتيجه رهنمون شويم و يا از راه هاى ديگر ، علم به وجود تفاوت ميان آن مصحف و قرآن موجود براى ما پديدار گردد.

وانگهى صاحب نظرانى كه در باره اين مصحف اظهار نظر كرده اند بر اين نكته پاى فشرده اند كه تفاوت مصحف حضرت امير عليه السلام با مصاحف كنونى عمدتاً از دو جهت است:

نخست : در مصحف امام ، افزون بر متن آيات، تفسير، تأويل، اسباب نزول آيات و هر آنچه ناظر به تفسير و تبيين قرآن است، منعكس شده اند.[۵]

دوم : در آن مصحف ، سور قرآن بر اساس نزول تنظيم شده اند . بنا بر اين ، ساختار و چيدمان سوره ها در مصحف امام ، با چيدمان آنها در مصاحف كنونى متفاوت است.[۶]به عنوان نمونه ، ابن جزّى كلبى مى گويد: قرآن در دوران پيامبر صلى اللَّه عليه و آله در صحيفه ها و در سينه مردم ثبت شده بود؛ اما پس از رحلت پيامبر، على بن ابى طالب آن را بر اساس ترتيب نزول گرد آورد و اگر اين مصحف يافت شود در آن دانش فراوان است.[۷]

اين عبارت تصريح دارد كه قرآن در دوران پيامبر در دو مرحله ثبت و ضبط شده بود: ۱. در سينه ها و حافظه ها؛ ۲. با كتابت قرآن. ابن جزّى تصريح مى كند كه آنچه در مصحف حضرت امير عليه السلام راه يافته ترتيب نزول آيات بوده است. شايد مقصود سخن او كه گفت: «اگر اين مصحف يافت شود در آن دانش فراوان است»، اشاره به اطلاعاتى است كه آن مصحف از رهگذر چيدمان آيات و سور و نيز شرح و تبيين آن حضرت مى تواند در اختيار ما بگذارد.

به هر روى، وجود مصحف حضرت امير عليه السلام به هيچ وجه به معناى راهيافت تحريف در قرآن كنونى نيست ؛ زيرا مصحف امام به دو انگيزه فراهم آمد:

۱ . مهم ترين هدف امام كه در حقيقت بيانگر اساسى ترين ويژگى اين مصحف است، گردآورى همه روايات و سخنان پيامبر صلى اللَّه عليه و آله در زمينه تفسير، تأويل، سبب و شأن نزول آيات بوده است. حضرت امير مى خواست قرآنى كه در دست مسلمانان قرار مى گيرد در برگيرنده تفسير و تبيينى باشد كه از سوى دريافت كننده آن يعنى پيامبر بيان شده است ؛ زيرا خود امام اعلام كرد كه پيامبر ، تفسير و تأويل و همه آموزه هاى مرتبط با قرآن ، اعم از ناسخ و منسوخ، محكم و متشابه، عام و خاص و... را به او آموخت.

۲ . قرآن در دوران پيامبر صلى اللَّه عليه و آله به صورت صحف يعنى كتابچه هاى پراكنده و نيز در سينه ها حفظ و ثبت شده بود و آنچه بدان نياز داشت، گردآورى به صورت يكپارچه و در يك مصحف بود؛ كارى كه امام در مصحف خود انجام داد.[۸]

با اين توضيح، مى توان مصحف حضرت را «قرآن مفسَّر» ناميد . بنا بر اين ، تدوين چنين مصحفى به معناى پذيرش تحريف در قرآن كنونى نيست.