در این میان تدوین مناظره‌های
امام رضا (ع)ویژگی‌های خاصی دارد که می‌تواند الگویی مناسب برای مبلغان دین باشد.
وجود بارگاه مبارک حضرت ثامن الحجج(ع) فرصت مناسبی را برای پژوهش درباره مکتب اهل بیت(ع) و مذهب حقه شیعه فراهم آورده است. بر این اساس پژوهشگران بسیاری در این حوزه، به ویژه درباره منظومه فکری و حیات آن امام به فعالیت مشغول شده‌اند.
یکی از پژوهشگران پرکار میراث رضوی، حجت‌الاسلام «محمدحسین پورامینی» عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی است که با او به گفت وگو نشستیم. کتاب «پاسخ‌های هشتمین امام» پورامینی، منتشرشده از سوی
بنیاد پژوهش‌های اسلامیآستان قدس رضوی، در چهارمین دوره کتاب سال رضوی درسال ۱۳۹۰ به عنوان اثر برگزیده انتخاب شد و ترجمه این کتاب به زبان اردو نیز منتشر شده است.
«تاریخچه تشیع»، «پاسخ‌های حضرت رضا(ع)» در دو جلد و «نیک‌شهر مهدوی» نام شماری از کتاب‌های منتشرشده محمدحسین پورامینی است. گفت وگو با او را در ادامه می خوانید.
• یک تصمیم ویژه برای تالیف یک کتاب ویژه؛ از انگیزه‌های ابتدایی‌تان برای تالیف «پاسخ‌های حضرت رضا(ع)» بگویید.
- ببینید حقیقت این است که مکتب خردورز شیعه که در عرصه پاسخ‌دهی پیشگام است، فرهنگی را بنیان نهاده که در آن پرسش‌گر، محترم و سؤال، فضیلت تلقی میشود. برخلاف نگاه برخی که پرسشگری در حوزه دین را ممنوع می‌دانند، مکتب تشیع یافتن پاسخ را وظیفه و حق می‌داند. روش پیشوایان دین در ترویج فرهنگ پرسشگری و تلاش آنان در پاسخ به سؤالات بر درستی این سخن گواهی میدهد.
حضرت امام رضا(ع) به عنوان عالم آل محمد(ص) همواره پرسش را کلید دانش به شمار می‌آوردند و بر همین اساس در عموم منابع از دوران زندگانی حضرت درج شده که ایشان در دوران حیات خویش پیشاهنگ پاسخ‌دهی به پرسش‌ها و ترویج این فرهنگ بودند.
حضرت ثامن الحجج (ع) حتی مذاکره علم و گفتوگو در مباحث علمى را عبادت می‌شمردند و به نقل از رسول خدا(ص) می‌فرمودند که: «دانش مانند گنجى است که کلید آن سؤال است. خداوند شما را رحمت کند؛ هرچه می‌خواهید، بپرسید و بر دانش خود بیفزایید. بهدرستى که در پرسشهاى علمى، چهار نفر اجر می‌برند: سؤالکننده، معلم، شنونده و پاسخدهنده.»
با ملاحظه چنین امری جمع‌آوری پرسش و پاسخ‌های حضرت در زمینه‌های مختلف، امری ضروری بود چرا که عمده پاسخ‌ها هنوز هم پاسخ‌گوی بسیاری از سوالات ماست.
• به یقین توجه به طیف مخاطب یکی از کلیدی ترین توجهات برای هر مولفی پیش از انتشار هر اثری است. نگاه شما پیش از تالیف این کتاب به این مسئله چگونه بوده است؟
پیش از پاسخ به سوال باید مباحث طرح شده در کتاب را برای مخاطبان شما بیان کنم. عمده مباحث این کتاب منتخبی از پاسخ‌های حضرت رضا(ع) به پرسش‌هایی متعدد است که از ایشان در مناسبت‌هایی مختلف پرسیده‌اند. این پاسخ‌ها را در دو فصل کلامی و فلسفه احکام تنظیم کردم.
حضرت ثامن الحجج حتی مذاکره علمی و گفتوگو در مباحث علمى را عبادت شمرده و به نقل از رسول خدا(ص) می فرمودند که: «دانش مانند گنجى است که کلید آن سؤال است.»
فصل اول پاسخ‌های امام درباره مباحث خداشناسی، پیامبرشناسی و امام‌شناسی است و فصل دوم هم به پاسخ‌های حضرت در حوزه «حکمت و اسرار احکام» پرداخته شده است.
برای من مشخص بود که مخاطب اصلی کتاب، عموم مردم هستند. بنابراین تمام تلاش من در مرحله نگارش این بود که این کتاب زبان ساده و همه فهمی داشته باشد. همچنین در پانوشت، به شرح و توضیح تمام واژگان و مفاهیمی پرداختم که حس کردم نیاز به توضیح بیشتری دارد تا مخاطب آن را کامل بفهمد.
• از چه منابعی برای نگارش این کتاب بهر ه برده اید؟
متون روایی، کلامی و فقهی مهم‌ترین منبع نگارش این اثر است، اما لازم است بیان کنم که این اثر دربردارنده سؤال و جواب‌های مطرح‌شده در مناظرات حضرت امام رضا(ع) نیست. ارائه آن مناظرات در قالب کتاب، خود شایسته پژوهشی مستقل است. نکته دیگر در این است که در نگارش این کتاب از هرگونه سؤال‌سازی پرهیز شده و تنها موضوع‌هایی که از حضرت علی بن موسی الرضا(ع) سؤال شده و ایشان به صورت شفاهی یا مکتوب به آن پاسخ داده‌اند، بیان شده است.
• به مناظره‌های امام رضا (ع) اشاره کردید. در کتاب و منابع روایی شیعه و سنی درباره این مناظره‌ها بسیار بحث شده است. یکی از روش‌های امام در مناظرات این بود که با هرکسی بنا بر اعتقادات خود آن شخص و بر اساس کتاب‌های مورد قبول آن ها بحث و مناظره می‌کرد؛ آیا کار پژوهشی درباره این شیوه از مناظره انجام شده است؟
سخن درباره مناظرات حضرت رضا(ع) و شیوه آن بحث گسترده‌ای است. متسحضرید که مأمون، به خاطر حسادت به جایگاه امام رضا(ع) درفروکاستن شان ایشان، تلاش بسیاری کرد. شیخ صدوق علت برپایی این مناظرات را به این شرح بیان کرده است: «مأمون اندیشمندان سطح بالاى هر فرقه را در مقابل امام قرار میداد تا حجت آن حضرت را به وسیله آنان از اعتبار بیندازد و این به سبب حسادت او به امام و منزلت علمى و اجتماعى ایشان بود. اما هیچ کس با آن حضرت روبهرو نمی‌شد، مگر آنکه به فضل او اقرار می‌کرد.»
به نظر من حتما ضروری است تا آثار و پژوهش‌های مستقلی درباره مناظرات امام رضا(ع) نوشته و منتشر شود تا آموزشی برای همگان باشد. در این میان مناظره‌های حضرت ویژگی‌های خاصی دارد که می‌تواند الگویی مناسب برای مُبلغان دین باشد. این ویژگی‌ها از این قرار است: امام در مناظره هرگز حالت تهاجمى نگرفتند و آغاز به پرسش نکردند، بلکه با حوصله فراوان، به مخالفان میدان دادند تا اگر خواستند، پیشقدم شوند. حضرت رضا(ع) بر رعایت انصاف در بحث و مناظره تکیه داشتند. از اصول مهم مناظره این است که انسان باید در مناظره با هر گروه، علاوه بر استفاده از براهین عقلى، از دلایلى استفاده کند که طرف مناظره نیز آن را بپذیرد. حضرت رضا (ع) نیز اصل استفاده از براهین موردپذیرش طرف مقابل را رعایت می‌کردند.
• دیدگاه‌تان درباره پژوهش‌های منتشر شده درباره شخصیت، منظومه فکری و شیوه زندگی حضرت ثامن الحجج(ع)، چیست؟
همان‌طور که بیان کردم حضرت رضا(ع) در بین ائمه اطهار با لقب «عالم آل محمد» معرفی شده است. بر این اساس هر چند در سال‌های اخیر تلاش‌هایی بسیار خوب و فاخر توسط نویسندگان و اندیشمندان صورت گرفته، اما باید گفت که در ابتدای راه قرار داریم. فراموش نکنیم که ابعاد شخصیتی حضرت بسیار گسترده است. بنابراین همت و تلاش بسیار گسترده‌ای می‌طلبد تا از این راه با ترسیم منظومه‌ای از سیره و سلوک ایشان بتوانیم با بهره‌گیری از آن، سعادت دنیا و آخرت خویش را در آن جست‌وجو کنیم، بر این اساس باید به سبک زندگی ایشان رفتار کنیم.
