ابو هاشم اسماعيل بن محمّد بن يزيد بن ربيعه حِمْيَرى، معروف به «سيّد حِمَيرى» است، هرچند از بنى هاشم (سادات) نبوده است. وى به سال ۱۰۵ ق، در عمّان به دنيا آمد و در بصره زندگى كرد. در سال ۱۷۳ ق، در گذشت و در جنينه بغداد، دفن گرديد. درگذشت وى در زمان حكمرانى هارون الرشيد، روى داد. او سراينده قصيده معروف عَينيّه و چنان كه در الأغانى آمده، يكى از سه شاعرى است كه برترين شاعران دانسته شده اند.
وى مى گويد: من نوجوان بودم و مى شنيدم كه پدر و مادرم به امير مؤمنان۷، توهين مى كنند. از اين رو، من از خانه خارج مى شدم و گرسنه مى ماندم و اين گرسنگى را به برگشتن نزد آن دو، ترجيح مى دادم. من شب ها در مساجد، گرسنه مى خوابيدم زيرا از آنها [به سبب لعن امام على(ع)] نفرت داشتم و از نديدنشان لذّت مى بردم.
مورّخان بر اين نكته هم داستان اند كه وى، نخست، مذهب كيسانى داشت؛ امّا پس از آن كه با امام صادق۷ ديدار كرد، به مذهب شيعه گراييد. وى با امام(ع) مناظره كرد و دلايل محكمى از ايشان شنيد و سرانجام، حقّانيت تشيّع را پذيرفت.
او در رثای سید الشهدا(ع) ابیاتی دارد:
الأغاني عن عليّ بن إسماعيل التميمي عن أبيه : كُنتُ عِندَ أبي عَبدِ اللّهِ جَعفَرِ بنِ مُحَمَّدٍ(ع) ، إذِ استَأذَنَ آذِنَهُ السَّيِّدُ الحِميَرِيُّ ، فَأَمَرَهُ بِإِيصالِهِ ، وأَقعَدَ حَرَمَهُ خَلفَ سِترٍ ، ودَخَل فَسَلَّمَ وجَلَسَ ، فَاستَنشَدَهُ ، فَأَنشَدَ قَولَهُ :
اُمرُر عَلى جَدَثِ الحُسَينِ فَقُل لِأَعظُمِهِ الزَّكِيَّه
يا أَعظُما لا زِلتِ مِن وَطفاءَ ساكِبَةٍ رَوِيَّه
وإذا مَرَرتَ بِقَبرِهِ فَأَطِل بِهِ وَقفَ المَطِيَّه
وَابكِ المُطَهَّرَ لِلمُطَهَّرِ وَالمُطَهَّرَةِ النَّقِيّه
كَبُكاءِ مُعوِلَةٍ أتَت يَوما لِواحِدِهَا المَنِيَّه[۱]
الأغانىـ به نقل از على بن اسماعيل تميمى ، از پدرش ـ: روزى نزد جعفر بن محمّد (صادق(ع) ) بودم و سيّد حِميَرى ، اجازه ورود خواست . ايشان فرمان داد كه وارد شود و آن گاه ، خانواده خود را در پسِ پرده نشاند . سيّد حِميَرى ، سلام كرد و رخصت طلبيد تا شعرش را بخواند. پس چنين خواند:[۲]
بر مرقد حسين(ع) ، گذر كن و به استخوان هاى پاكش بگو :
اى استخوان ها! خداوند ، همواره شما را از ابر پُربارِش رحمتش ، برخوردار كند!
و هر گاه از كنار مرقدش گذر كردى درنگ كن و مَركبت را متوقّف كن
و بر آن پاكيزه فرزند مولاىِ پاكيزه و بانوىِ پاك و پاكيزه ، گريه كن ،
به سانِ زن فرزندْ از دست داده اى كه يگانه فرزندش را مُرده مى بيند.
أعيان الشيعة : لَهُ في رِثاءِ الحُسَينِ(ع) :
اُمرُر عَلى جَدَثِ الحُسَينِ و قُل لِأَعظُمِهِ الزَّكِيَّه
يا أعظُما لا زِلتِ مِن وَطفاءَ ساكِبَةٍ رَوِيَّه
ما لَذَّ عَيشٌ بَعدَ رَضِّكِ بِالجِيادِ الأعوَجِيَّه
قَبرٌ تَضَمَّنَ طَيِّبا آباؤُهُ خَيرُ البَرِيَّه
آباؤُهُ أهلُ الرِّياسَةِ وَ الخِلافَةِ وَالوَصِيَّه
وَالخَيرِ وَالشِّيَمِ المُهَذَّ بَةِ المُطَيَّبَةِ الرَّضِيَّه
فَإِذا مَرَرتَ بِقَبرِهِ فَأَطِل بِهِ وَقفَ المَطِيَّه
وَابكِ المُطَهَّرَ لِلمُطَهَّرِ وَ المُطَهَّرَةِ الزَّكِيَّه
كَبُكاءِ مُعوِلَةٍ غَدَت يَوما بِواحِدِهَا المَنِيَّه
وَالعَن صَدى عُمَرَ بنَ سَعدٍ وَ المُلَمَّعَ بِالنَّقِيَّه
شِمَرِ بنَ جَوشَنٍ الَّذي طاحَت بِهِ نَفسٌ شَقِيَّه
جَعَلُوا ابنَ بِنتِ نَبِيِّهِم غَرَضا كَما تُرمَى الدَّرِيَّه
لَم يَدعُهُم لِقِتالِهِ إلّا الجُعالَةُ وَالعَطِيَّه
لَمّا دَعَوهُ لِكَي تَحَ كَّمَ فيهِ أولادُ البَغِيَّه
أولادُ أخبَثِ مَن مَشى مَرَحاً وأَخبَثِهِم سَجِيَّه
فَعَصاهُمُ وأَبَت لَهُ نَفسٌ مُعَزَّزَةٌ أبِيَّه
فَغَدَوا لَهُ بِالسّابِغاتِ عَلَيهِمُ[۳]وَالمَشرَفِيَّه
وَالبيضِ وَاليَلَبِ[۴]اليَما ني وَالطِّوالِ السَّمهَرِيَّه
وهُمُ اُلوفٌ وَهوَ في سَبعينَ نَفسٍ هاشِمِيَّه
فَلَقَوهُ في خَلَفٍ لِأَح مَدَ مُقبِلينَ مِنَ الثَّنِيَّه
مُستَيقِنينَ بِأَنَّهُم سيقوا لِأَسبابِ المَنِيَّه
يا عَينُ فَابكي ما حَييتُ عَلى ذَوِي الذِّمَمِ الوَفِيَّه
لا عُذر في تَركِ البُكا ءِ دَما وأَنتِ بِهِ حَرِيَّه[۵]
أعيان الشيعة : وى (سيّدِ حِميَرى) ، در رثاى امام حسين(ع) ، چنين سروده است:
بر مرقد حسين(ع) ، گذر كن و به استخوان هاى پاكش بگو :
اى استخوان ها! خداوند ، همواره شما را از ابر پُربارِش رحمتش ، برخوردار كند !
پس از آن كه تو را با اسبان اصيل ، سُمكوب كردند زندگى ، هرگز گوارا نگرديد.
مرقدى كه پاكيزه اى را در خود ، جاى داد ؛ همو كه نياكانش ، بهترينِ مردمان اند.
نياكانش ، سزامندان فرمان روايى و خلافت و جانشينى اند.
هر گاه بر مرقدش گذر كردى درنگ كن و مَركبت را متوقّف كن
و بر آن پاكيزه فرزند مولاىِ پاكيزه و بانوى پاك و پاكيزه ، گريه كن ،
به سان زنِ فرزندْ از دست داده اى كه يگانه فرزندش را مُرده مى بيند.
و بر آوازه عمر بن سعد و بر آن كه جامه پاكى را به ريا به تن دارد، لعنت كن.
يعنى شمر بن ذى الجوشن؛ همو كه نفْس ناپاك ، او را اسير كرده است.
آنان ، فرزند دختر پيامبرِ خودشان را هدف گرفتند آن سان كه نشانه را هدفِ تيرها قرار مى دهند.
هيچ چيزى ، آنان را براى جنگيدن برنينگيخت جز عطاها و وعده ها .
هنگامى كه او (حسين(ع) ) را [به بيعت با يزيد] دعوت كردند تا فرزندان زنِ بدكاره ، بر او چيره شوند
ـ همان فرزندان پليدترينِ مردانى كه با غرور ، راه مى روند و دارندگان پليدترين سرشت ـ ،
[حسين(ع)] با آنان ، مخالفت ورزيد و جان گرامى و سرافراز او ، [از بيعت] خوددارى كرد.
از اين رو، با نيزه هاى بُرّان و شمشيرهاى تيز و آب داده، بر او يورش بردند
و نيز با شمشيرهاى بَرّاق و سپرهاى يَمانى و نيزه هاى بلندِ محكم و توپُر
آنان ، هزار هزار نفر بودند و او در ميان هفتاد نفر هاشمى بود كه
با نواده احمد ، همراه شدند و از راهى پُرسنگلاخ ، آمده بودند
و يقين داشتند كه به سوى مرگ ، رانده مى شوند.
اى ديده! تا آن دَم كه زنده ام ، گريه سر ده بر آنان كه وفادار و خوش پيمان اند.
بر تركِ خون گريستن ، عذرى نيست در حالى كه تو سزاوار آنى
[۱]الأغاني: ج ۷ ص ۲۶۰ ، الجوهرة: ص ۴۸ وفيه «بعض المحسنين المجيدين يرثي الحسين» ؛ مثير الأحزان: ص ۱۳.
[۲]در الجوهرة (ص ۴۸) چنين آمده است: يكى ازنكوكاران برجسته ، امام حسين(ع) را چنين ستوده است .
[۳]في المصدر : «عليه» ، والتصويب من أدب الطفّ .
[۴]اليلب : الدروع ، يمانية ، وقال ابن سيده : اليلب : التِرسة . وقيل : الدَّدق (لسان العرب : ج ۱ ص ۸۰۶ «يلب») .
[۵]أعيان الشيعة: ج۳ ص ۴۲۹، الدرّ النضيد: ص ۳۵۲، أدب الطفّ: ج ۱ ص ۱۹۸.
