دین و حقوق در دوران معاصر، چالش­ها و چشم اندازها

به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه قرآن و حدیث، حجت الاسلام و المسلمین سیدمحمدکاظم طباطبایی، رئیس پژوهشکده علوم و معارف حدیث پژوهشگاه قرآن و حدیث، در نشستی علمی که به همت پرفسور پاپا رئیس دپارتمان حقوق اسلامی دانشگاه تورورگاتا با موضوع دین و چالش های دوران معاصر و با حضور اساتید و دانشجویان این دانشگاه تشکیل شده بود گفت: راه حل اساسی، شناخت ظرفیت های دین و پیراستن آن از مطالب غیر اصیل است و گوهر دین، اخلاق و معنویت است که در صورت تحقق آن، آرامش و آسایش در جوامع بشری حکمفرما خواهد شد.

در ادامه این نشست که با استقبال استادان و دانشجویان روبرو شد، حجت الاسلام و المسلمین طباطبایی به پرسش های دانشجویان در خصوص آزادی در دین، ارتداد و حکم آن، تفاوت جهاد و اعدام و ... پاسخ دادند که با استقبال دانشجویان و کف زدن های ممتد آنان روبرو شد.

حجت الاسلام و المسلمین دکتر محمدتقی سبحانی نیا پژوهشگر پژوهشگاه قرآن و حدیث به عنوان دیگر سخنران این نشست، مقاله خود را با عنوان «انسان محوری دینی در ادیان الهی» قرائت کردند. همچنین خانم پرفسور آماتو منجیامیلی (Amato Mangiameli) از استادان دانشگاه تورورگاتا نیز مقاله ای با عنوان «Religion and gender discrimination» در موضوع تضعیف زن در ادیان آسمانی و اندیشه های فلسفی ارائه کردند.

لازم به ذکر است این نشست علمی در روز پنج شنبه ۲۲  آبان ماه در پی سفر علمی جمعی از اساتید و پژوهشگران پژوهشگاه و دانشگاه قرآن و حدیث به رم، یونان و آلمان منظور آشنایی با میراث تمدنی و طرح مباحثات علمی با اندیشمندان حوزه دین برگزار شده است.
در این سفر علمی، حجج اسلام آقایان مهدی غلامعلی، احمد غلامعلی، محمدتقی سبحانی نیا، رسول رضوی و جمعی دیگر از اساتید، حجت الاسلام و المسلمین استاد طباطبایی را همراهی می کنند.

مقاله ارائه شده حجت الاسلام و المسلمین استاد سیدمحمدکاظم طباطبایی در دانشگاه تورورگاتا به قرار ذیل می باشد.
دین و حقوق در دوران معاصر، چالش­ها و چشم اندازها

از منظر ما، دین مبنا و منبع قانون و حقوق است.
مبنا بودن برای قانون و حقوق به معنای آن است که منشأ الزام آوری حقوق است.
منبع بودن آن نیز بدین معناست که لازم الاجرا مواردی است که دین قانون یا حکمی الزامی را اظهار کرده و یا مجازاتی را تعیین کرده است.
روشن است که در منطقة الفراغ، یعنی حوزه ­هایی که دین، قوانین یا رفتار عرفی را مجاز شمرده است قانون­ گذاری عرفی و رفتارهای شخصی و عمومی، مجاز است.
از طرف دیگر، منشأ و مبنای حقوق بشر عرفی و غیر الهی، از منظر ما مشکل بنیادین دارد. زیرا انسان به گونۀ طبیعی در بند طبیعت و تمایلات انسانی است و گاه میان نیازهای راستین و دروغین تفاوت نمی ­نهد. گاه امری را به مصلحت خویش یا جامعه نمی­ بیند و در دوره­ای دیگر خلاف آن را مصلحت و صحیح می­ شمارد، گاه از فطرات الهی و انسانی خود فاصله می­ گیرد و گاه به منظور به خدمت گرفتن دیگران و حتی محیط زیست به قهقرا می­ رود.
از این رو، گاه و در برخی موارد تنافی و تعارض میان حقوق و قوانین انسانی و دین پدید می­ آید.
جامعۀ سکولار، تحت تأثیر قوانین و حقوق عرفی، ممکن است دین گریز یا دین ستیز شود و یا تنها به دین معنوی روی آورد که دین جامع و تأثیرگذار در همۀ عرصه ­ها نیست.
به نظر می رسد هرگاه مجریان دین بر موضع خود پافشاری کرده و بدون دفاع عقلانی به تحکم و عتاب روی آورده­ اند در معارضه میان دین و حقوق، مغلوب شده و میدان را به حریف واگذار کرده است.
مسیر تجدد امروزین به چالش بیشتر میان دین و حقوق عرفی می ­انجامد و فرار از دین را تقویت می­ کند. تمایلات انسانی، منفعت طلبی، آزادی پنداری و تبلیغ رسانه­ ای به فراگیر شدن حقوق عرفی کمک می­ کنند و گاه موضع­گیری ناروای متولیان دین به نفع آنان عمل می­ کند.
از این رو در سال­ های آینده، این چالش گسترده ­تر و عمیق­ تر خواهد شد.
برای حفظ تأثیرگذاری دین به نحو احسن و اکمل نیاز به انجام فعالیت­ هایی در چندین مرحله است:
اصول و آموزه­ های اصیل الهی، از پیرایه ­ها و خرافات جدا و دین حقیقی و پیراسته، عرضه گردد. بسیاری از کاستی­ ها و دشمنی­ ها برگرفته از پیرایه ­هایی است که به دین بسته­ شده است.
از این منظر، چالش­ های جدید به صلاح و نفع دین اصیل، حقیقی و الهی است.
گوهر وجودی دین، معنویت و اخلاق است. این گوهر وجودی رقیب و بدیلی ندارد و قوانین عرفی و حقوق بشر، ادعای دخالت در این حوزه را ندارند. این گوهر به صورت اصیل و واقعی باقی بماند و تقویت شود.
سرخوردگی ناشی از تجدد و ماشینی شدن نیز به زلالی معنویت و اخلاق دینی یاری می ­رساند.
به گونۀ شایسته و عقلانی به اقناع مخاطب دین پذیر، دین گریز و دین ستیز پرداخته شود و با زبان فطرت با آنان سخن گفته شود. از دشمنی پرهیز شود و عناد و تعصب به کناری نهاده شود.
دین با روح لطیف و فطرت انسانی افراد، ارتباط عمیق­ تری برقرار می­ کند. افرادی که از این سرمایه برخوردار هستند شایستگی سرمایه­ گذاری بیشتری هستند.
در مواردی که دین سخنی صریح یا اصیل ندارد قوانین عرفی و سنت­ های جوامع محترم داشته شود و ارزش آنها در آرامش و آسایش جامع در فرادید افراد قرار گیرد.
اگر چه در موارد تعارض صریح احکام دین اصیل با قوانین عرفی، نظریه دین صحیح و صائب است ولی اگر پافشاری بر احکام دینی سبب اختلال نظام اجتماعی را منجر شود و یا با مصلحت اهم منافات داشته باشد از پافشاری بر تحمیل نظریۀ دین اجتناب شود ولی شایستگی­ های نظریۀ دین به مخاطبین ارائه و از موضع دین دفاع شود.
الگوهای انسانی دینی روزآمد و عصری که به گونۀ مردمی و در جامعه زیست کنند، ماورائی نیستند و با مشکلات و آسیب­ های متعارف دنیا روبرو هستند نیز به رشد گرایش به دین کمک خواهند کرد.