محمّد بن حسن صفّار(200 ـ 290 ق)

تحصیلات و رشد علمی این محدّث بزرگ، در شهر قم بود. نجاشی و دیگران، وفات وی را در این شهر در سال ۲۹۰ ق دانسته اند.[۱]

مکانت حدیثی

صفّار قمّی، نزد بسیاری از بزرگان، دانش آموخت و از افراد بسیاری نقل روایت کرده است. برخی شمار استادان او را ۱۴۶ نفر، شمارش کرده اند.[۲] در کتب اربعه، از حدود شصت استاد، نقل حدیث کرده[۳] و نیز تعداد فراوانی از راویان و محدّثان شیعه، از او حدیث گزارش کرده اند. برخی استادان وی، عبارت اند از: ابراهیم بن هاشم، احمد بن محمّد بن عیسی و محمّد بن عیسی. برخی استادان او، همانند، حسن بن احمد بن سلمه کوفی، حسن بن علی کوفی و محمّد بن حمّاد کوفی، اهل کوفه بوده اند. برخی، شمار شاگردان وی را ده نفر گفته اند[۴] که محمّد بن حسن بن ولید، محمّد بن یعقوب کلینی، محمّد بن یحیی عطّار، سعد بن عبد اللّٰه اشعری و احمد بن ادریس، از آن جمله اند.[۵] رجالیان، او را در میان علمای شهر قم، محترم و معروف دانسته و از محدّثانی شمرده اند که در نقل روایت ثقه، مورد اعتماد و عظیم القدر است.[۶] شیخ طوسی، او را از اصحاب امام عسکری(ع) برشمرده است.[۷] وی مکاتباتی نیز با امام عسکری(ع) داشته است.[۸] در کتاب الکافی مکاتبه ای بدون واسطه از امام هادی(ع) نقل می کند.[۹]

احادیث و آثار

نام وی در کتب اربعه، در ۸۳۷ سند، واقع شده است. نجاشی، تعداد کتاب های او را ۳۵ عنوان در موضوعات مختلف فقهی، اعتقادی، فضائل و... ذکر کرده است.[۱۰] برخی از آن ها عبارت اند از: کتاب الصّلاة؛ کتاب المکاسب؛ کتاب الزکاة و بصائر الدرجات.[۱۱]

[۱] . رجال النجاشی: ج۲ ص۲۵۲ ش۹۴۹، خلاصة الأقوال: ص۱۵۷ ش۱۱۲.

[۲] . بصائر الدرجات: ص۱۲-۱۵(مقدّمه محققّ با تحقیق سید محمّدحسین معلّم).

[۳] . معجم رجال الحدیث: ج۱۵ ص۲۵۷-۲۵۸ ش۱۰۵۲۸.

[۴] . همان .

[۵] . همان.

[۶] . رجال النجاشی: ج۲ ص۲۵۲ ش۹۴۹، تنقیح المقال: ج۳ ص۱۰۳.

[۷] . رجال الکشّی: ج۲ ص۷۱۶ ش۷۹۰، رجال الطوسی: ص۴۰۲ ش۵۸۹۸.

[۸] . رجال الطوسی: ص۴۰۲ ش۵۸۹۸.

[۹] . الکافی: ج۴ ص۱۲۴ ح ۵.

[۱۰] . رجال النجاشی: ج۲ ص۲۵۲ ش۹۴۹.

[۱۱] . الفهرست، طوسی: ص۲۲۰ ش۶۲۱.