تحلیل انسجام و پیوستگی خطبه‌های امام علی(ع) با موضوع حکمیت بر اساس تحلیل محتوای کیفی

نشریه : پژوهشنامه نهج البلاغه

نویسنده : پديدآورنده : نازی قنبری پریخانی
پديدآورنده : علی باقر طاهری نیا

چکیده :

ماجرای «حکمیت» در سرزمین صفین از حوادث بى‌سابقه تاریخ اسلام به‌شمار مى‌رود. امیرالمؤمنین(ع) که در آستانۀ پیروزی قرار داشت، به سبب نیرنگ عمروعاص و فریب خوردن تعداد قابل‌توجهى از سربازان ایشان، از ادامۀ نبرد و دست یافتن به پیروزى بازماند و عواقب وخیم جریان حکمیت تا مدت‌ها گریبان­گیر مسلمانان شد. در این پژوهش خطبه‌های امام علی(ع) قبل و حین نبرد صفین، به روش تحلیل محتوای کیفی، مورد بررسی قرار گرفته است. ایشان در زمینۀ دشمن‌شناسی از میان ویژگی‌های منفی دشمن بیشتر بر روی سابقۀ کفر معاویه و اطرافیانش، دشمنی آنان با خداوند، قرآن و سنت پیامبر(ص)، بی‌توجهی به فرامین الهی، دعوتشان به بت‌پرستی و مواردی از این قبیل تأکید دارد که در تنافی کامل با تمسک آنان به قرآن و نیات خیرخواهانه‌شان در پیشنهاد صلح و حکمیت قرآن قرار دارد. امام(ع) در زمینۀ معرفی خصائل خود تأکید بیشتری بر سابقۀ ایمان، همراهی با پیامبر(ص) و هدایتگری خود دارد که بیانگر لزوم اطاعت و فرمانبرداری از ایشان و اعتماد به گفته‌هایشان تحت هر شرایطی حتی در مقابل قرآن‌های بالای نیزه است. تحلیل مضامین این مجموعه از خطبه‌ها مشخص کرد که آن حضرت قبل از وقوع حادثۀ خطرآفرین حکمیت، در راستای آماده‌سازی سپاه جهت خنثی‌نمودن نقشۀ دشمن، روشنگری‌های لازم را بیان فرموده است. امام(ع) با تکرار مضامین مذکور، استفاده از اسلوب تأکید و به‌کارگیری صنعت طباق، کلام خود را در سطح بالاتری از تأثیرگذاری قرار داده است.