محمّد ابن ابی عُمَیر(128 ـ 217 ق)

از مشهورترین دانشمندان امامی سده دوم هجری است. رشید عبّاسی، برای آگاهی از نام یاران امام کاظم(ع) و شیعیان ایشان در عراق، وی را حبس کرد و کوشید با شکنجه و ضرب و شتم، اسرار شیعه را از او بستاند، امّا وی استقامت کرد و اسرار را فاش نساخت.[۱] وی به سال ۲۱۷ ق درگذشت.[۲]

مکانت حدیثی

فقیه، متکلّم، مؤلف، منجّم و از برجسته ترین شخصیت های حدیثی شیعه به شمار می آید. نزد دانشمندان بسیاری درس آموخت و از آنان روایت کرد. شمار استادان حدیثی او را ۴۱۵ نفر و شاگردانش را بیش از هشتاد نفر شمرده اند که از وی روایت گزارش کرده اند. مشایخ وی، کسانی چون ابن اُذَینه، ابو ایوب خزّاز، جَمیل بن دَرّاج، حمّاد بن عثمان، حمّاد بن عیسی، عبد الرحمان بن حجّاج، معاویة بن عمّار و هشام بن حکم بوده اند و برخی شاگردان وی، عبارت اند از: ابراهیم بن هاشم، فضل بن شاذان، عبد الرحمان ابن ابی نجران، حسین بن سعید و احمد بن محمّد بن عیسی اشعری.[۳]

علمای رجال، او را از اصحاب امام کاظم، امام رضا و امام جواد(ع) دانسته[۴] و به جلالت و وثاقت و اعتماد و به بزرگی و جلالت[۵] ستوده اند. او از گروه سوم اصحاب اجماع و جزﺀ فقیهان از اصحاب امام کاظم و امام رضا(ع) به شمار می آید.[۶] وی ازجمله محدّثان ثقه سه گانه ای است که به گفته شیخ طوسی، تنها از افراد موثق حدیث نقل می کند: «لایروون و لا یرسلون إلّا عمّن یوثق به».[۷]

احادیث و آثار

ابن ابی عُمَیر، ازجمله مؤلّفان بزرگ شیعه و دارای تصنیف های بسیاری در موضوعات فقهی، اعتقادی و اخلاقی است. نام او در کتب اربعه، در ۶ هزار و ۲۸۸ سند، در حوزه های مختلف علوم اسلامی واقع شده است. فهرست نویسان، شمار کتاب های وی را ۹۴ عنوان دانسته اند که برخی از آن ها عبارت اند از: کتاب الکفر والایمان؛ کتاب الصلاة ؛ کتاب الاحتجاج فی الإمامة و کتاب یوم و اللّیلة.[۸]

کتاب های او در خانه خواهرش نگاهداری می شدند که براثر بارش باران و رطوبت، همه آن ها از میان رفتند. از این رو، علما به روایت های مرسل او نیز اطمینان دارند.[۹]

[۱] . رجال النجاشی: ج۲ ص۲۰۵ ش۸۸۸، رجال الکشّی: ج۲ ص۸۵۵ ش۱۱۰۵.

[۲] . همان: ج۲ ص۲۰۸ ش۸۸۸.

[۳] . معجم رجال الحدیث: ج۱۴ ص۲۸۷ ش۱۰۰۱۸ و ج۲۲ ص۱۰۱ ش۱۴۹۹۷.

[۴] . رجال النجاشی: ج۲ ص۲۰۴ ش۸۸۸، الفهرست، طوسی: ص۲۱۸ ش۶۱۷، رجال الطوسی: ص۳۶۵ ش۵۴۱۳.

[۵] . رجال النجاشی: ج۲ ص۲۰۴ ش۸۸۸، الفهرست، طوسی: ص۲۱۸ ش۶۱۷، رجال الطوسی: ص۳۶۵ ش۵۴۱۳، رجال الکشّی: ج۲ ص۴۷۱ ش۳۷۳، ص۸۱۸ ۱۰۲۵، ج۲ ص۸۵۴ ش۱۱۰۳ و ۱۱۰۴.

[۶] . رجال الکشّی: ج۲ ص۸۳۰ ش۱۰۵۰.

[۷] . عدّة الاُصول: ج۱ ص۱۵۴.

[۸] . رجال النجاشی: ج۲ ص۲۰۶ ش۸۸۸ ، الفهرست، طوسی: ص۲۱۸ ش۶۱۷.

[۹] . همان: ج۲ ص۲۰۶ ش۸۸۸.